Quả khế có vị chua dùng để làm mềm và khử mùi thức ăn, gừng cay nóng nên ăn kèm với những món thịt nguội giúp tiêu hóa tốt…

Đây là loài cây thân gỗ, to cao, không có rễ phụ. Quả sung thuộc loại quả giả, do đế hoa tự tạo thành. Quả sung mọc thành từng nhóm trên thân cây và trên những cành to không mang lá, khi chín có màu đỏ nâu, vị ngọt ăn sống được.

Người ta dùng quả sung chín làm mứt tết hoặc quả xanh nấu canh với chân giò cho phụ nữ đang nuôi con ăn để có nhiều sữa. Ngoài ra quả này còn có công hiệu bổ dạ dày, thanh tràng, giải độc, thường dùng để chữa các chứng bệnh viêm ruột, hầu họng sưng đau, trĩ,…

Theo phân tích dinh dưỡng, trong quả sung có các thành phần như: đường glucoza, xacaro, gluco, axit citric, các axit hữu cơ, hổ phách, men lipid, men protein…Các nhà khoa học trên thế giới còn phát hiện nhựa sung có thể trị được bệnh ký sinh trùng đường ruột và chống ung thư.

Khế còn gọi là khế ta, khế cơm, khế chua, khế giang, ngũ lăng tử, dương đào, ngũ liêm tử, có tên khoa học là Averrhoa carambola L.

Quả khế mọng thuôn, có 5 cạnh, vị chua chứa đường, vitamin B1, C2, kali oxalat, và vài chất có lợi khác. Người ta dùng quả khế như một loại gia vị để kết hợp chế biến món ăn hoặc dùng như nguyên liệu để làm mứt, ô mai. Do có tính khử mùi tanh và làm cho nguyên liệu mềm hơn nên từ lâu người dân ta đã dùng khế làm gia vị nấu các món ăn dân dã phổ biến như: canh lươn nấu khế, khế xanh nấu ốc nhồi, canh bò nấu khế chua, cá lóc nấu canh khế…

Thêm vào đó, khế vị chua ngọt còn có công dụng trị phong, nhiệt, ho, đau họng, sốt. Rễ cây trị đau khớp, đau đầu mãn tính. Thân và lá trị sổ mũi, viêm dạ dày ruột, giảm niệu, chấn thương bầm giập, mụn nhọt và viêm mủ da. Hoa trị sốt rét, trẻ em kinh giản, trị chứng thận hư, kém tinh khí, ho khan, ho đờm, kiết lỵ. Vỏ cây chữa ho, trẻ em lên sởi, giúp sởi mọc tốt.

Tuy nhiên những người bị bệnh thận không nên ăn khế vì axit oxalic trong khế cũng dễ gây ra sỏi thận.

3. Gừng

Gừng còn gọi là khương, sinh khương, can khương, tên khoa học là Zingiber officinale Rosc.

Gừng là một loại cây nhỏ, sống lâu năm, cao 0,6 đến 1m. Thân rễ mọc thành củ, lâu dần thành xơ. Trục hoa xuất phát từ gốc, dài tới 20cm, cụm hoa mọc sít nhau, hoa dài 5cm, rộng 2-3cm, tràng hoa màu vàng xanh, mép cánh hoa và nhị hoa màu tím.

4. Cà chua

Tên khoa học là Lycopersicon esculentum Mill. Đây loài cây thảo sống theo mùa, thân cây tròn, phân nhiều cành. Cà chua tự thụ phấn là chủ yếu, do đặc điểm cấu tạo của hoa.

Loài thực vật này có nguồn gốc ở Peru, Bolivia và Ecuador. Quả cà chua chín thuộc loại quả mọng nước bao gồm vỏ, thịt quả màu đỏ, hồng, cam hay vàng và trơn láng khi chín. Quả có 2 hay nhiều ngăn chứa nhiều hạt. Ngày nay còn có loại cà chua chuyển gen quả màu tím.

Trong quả cà chua còn xanh có chứa một lượng khá nhiều chất tomatine. Lượng chất này giảm dần theo mức độ chín của trái và biến mất hoàn toàn khi trái chín đỏ. Khi chế biến cà chua xanh làm đồ hộp, chất tomatine tan theo nước muối do đó có thể ăn trái xanh đã chế biến mà không hại.

Quả cà chua mặc dù giá trị dinh dưỡng thấp nhưng được toàn thế giới dùng làm thức ăn dưới dạng tươi hay nấu chín, nước ép cà chua là một loại nước giải khát tươi ở nhiều nước, còn dùng dưới dạng tương, nước sốt, nấu canh… Trong quả chín có nhiều đường, chủ yếu là đường glucoza, có nhiều vitamin: caroten, B1, B2, C; axit amin và các chất khoáng quan trọng: Ca, P, Fe… Ăn cà chua sẽ tạo năng lượng, tiếp chất khoáng, tăng sức sống, làm cân bằng tế bào, khai vị, giải nhiệt, chống hoại huyết, kháng khuẩn, chống độc, kiềm hóa máu có dư axit, lợi tiểu, thải urê, giúp tiêu hóa dễ các loại bột và tinh bột. 100 g cà chua có thể cung cấp 33% vitamin C cần thiết hàng ngày.

Cà chua trồng chủ yếu để lấy quả ăn, nhưng cũng có giá trị sử dụng làm thuốc. Cà chua được chỉ định dùng trong trị suy nhược, ăn không ngon miệng, nhiễm độc mãn tính, trạng thái đa huyết, máu tăng độ nhớt, xơ cứng động mạch, bệnh về mạch máu, tạng khớp, thống phong, thấp khớp, thừa urê huyết, sỏi niệu đạo và mật, táo bón, viêm ruột. Dùng ngoài để chữa trứng cá (dùng quả cà chua thái lát mà xoa) và dùng lá xát lên chữa lành vết đốt của sâu bọ..

Ngoài ra đọt cà chua (lá non) được nhân dân dùng đắp mụn nhọt, nơi viêm tấy bằng cách: lấy đọt cà chua rửa sạch, giã nát, thêm vào vài hạt muối. Đắp lên nơi mụn nhọt hay viêm tấy, băng lại. Ngày làm một hai lần cho đến khi khỏi.

5. Rau mùi

Đây là loài cây thảo nhỏ mọc hằng năm, cao 35-50cm, thân nhẵn. Thân và lá vò có mùi thơm dễ chịu. Lá ở gốc có cuống dài. Những lá phía trên có lá chét chia thành những thùy hình sợi nhỏ, nhọn. Hoa trắng hay hơi hồng.

Rau mùi có vị cay, tính ấm và mùi thơm dịu nên được dùng làm tăng hương vị các món ăn quen thuộc như: canh, các món xào, ăn kèm với rau sống… Ngoài ra rau mùi còn dùng để uống có tác dụng gây trung tiện, dễ tiêu hóa, kích thích và làm tiêu đờm trệ.

Có thể trồng rau mùi trong chậu nhỏ, đặt ở cửa phòng hoặc những nơi có ánh sáng nhẹ giúp mang lại màu xanh yên bình trong nhà.

6. Thì là

Đây là cây thân thảo sống hằng năm, cao 0,3-1m. Hoa có màu vàng, mọc thành tán kép gồm 10 gọng. Quả hình trứng dài 3mm, rộng 1,5mm dẹp ở lưng. Thì là trồng chủ yếu để lấy lá ăn, nấu với cá.

Ngoài ra tinh dầu của lá và quả thì là có tính kích thích ăn ngon miệng và dễ tiêu hoá. Quả thì là dùng làm thuốc giúp dễ tiêu hoá, chống co thắt, thông kinh, gây tiết sữa và lợi tiểu.

Cây này thường mọc ngầm tạo thành đám gồm nhiều chồi ngắn hoặc dài. Lá bạc hà thuôn hoặc hình ngọn giáo, dài 4-6cm, rộng 1,5-2,5cm, màu lục tới lục hồng, mép có răng. Hoa bạc hà nhỏ, màu trắng, hồng hoặc tím hồng, tập hợp thành một loại bông dày đặc thường bị gián đoạn. Toàn thân cây có lông và có mùi thơm.

Cây bạc hà có vị cay, tính mát, thơm, có tác dụng hạ sốt, làm ra mồ hôi, làm dịu họng, lợi tiêu hoá tiêu sưng, chống ngứa. Lá bạc hà có tác dụng kích thích tiêu hóa, đồng thời giúp làm dịu dạ dày trong trường hợp bị sưng viêm. Mùi thơm của lá bạc hà kích hoạt tuyến nước bọt cũng như các tuyến tiết enzyme kích thích tiêu hóa, qua đó giúp cải thiện tình trạng tiêu hóa.

Phần ngọn của cây bạc hà có tác dụng điều trị rối loạn hệ tiêu hoá, giảm đau bụng, buồn nôn, bệnh cảm cúm và sốt. Được xem là chất sát trùng và giúp hơi thở thơm tho, lá bạc hà có tác dụng ngăn chặn sự phát triển của các vi khuẩn gây hại. Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy một số enzyme có trong lá bạc hà có thể giúp trị ung thư.

Bạc hà có vị thơm giòn, ngoài dùng để nấu canh chua còn có thể kết hợp với những nguyên liệu khác chế biến ra những món lạ miệng để thay đổi khẩu vị. Người Trung Quốc dùng bạc hà như một loại thảo mộc hữu ích cho những người có chức năng gan và hệ tiêu hoá kém. Người Việt Nam dùng lá bạc hà ăn kèm các món cuốn hoặc xắt nhỏ cho vào gỏi, canh, bún, các món xào…

Cụm hoa có màu đỏ nhạt mọc từ gốc, dài 13-20cm. Trên mỗi bông có từ 8-17, quả, khi chín màu đỏ nâu bóng nhẵn, vỏ ngoài dày 5mm. Trong quả chia thành 3 ngăn, mỗi ngăn có khoảng 7 hạt có áo hạt hình tháp ép vào nhau mùi rất thơm.

Trong thảo quả có tinh dầu với tỷ lệ 1-1,5%. Tinh dầu màu vàng nhạt, mùi thơm ngọt, vị nóng cay dễ chịu. Thảo quá có vị cay, tính ấm có tác dụng táo thấp kiện tỳ, khu đàm tiệt ngược, tiêu thực trừ hàn.

Thảo quả được dùng làm gia vị ăn liền với thịt, cá (khi nấu để cả quả, nhưng sau đó lấy ra vì nồng) và dùng để thêm vào một số bánh kẹo.

Đây là loài cây thân thảo cao khoảng 0,6-1m. Cụm hoa mọc từ giữa các lá lên thành hình nón thưa, cánh hoa ngoài màu xanh lục vàng nhạt, chia thành ba thùy. Củ nghệ chứa: tinh dầu 3-5% màu vàng nhạt, thơm, ngoài ra còn có tinh bột, canxi oxalat và chất béo.

Củ nghệ có vị đắng, cay, mùi thơm hắc, tính ấm, có tác dụng hành khí phá ứ, thông kinh chỉ thống, giúp tiêu mủ, lên da non, tác dụng thông mật, làm tăng sự bài tiết mật của tế bào gan, phá cholesterol trong máu. Tinh dầu nghệ có tác dụng diệt nấm ngoài da và kháng khuẩn.

Một bữa ăn có nghệ sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ tăng cân. Nghệ có chứa một hoạt chất cơ bản là curcumin mà cơ thể rất dễ hấp thụ, theo một nghiên cứu của ĐH Tufts (Boston, Anh).

Trong dược học, nghệ dùng để chữa kinh nguyệt không đều, bế kinh, ứ máu, vùng ngực bụng khí trướng đau nhức, đau liên sườn dưới khó thở, sau khi đẻ máu xấu không ra, kết hòn cục trong bụng, bị đòn ngã tổn thương ứ huyết, dạ dày viêm loét, ung nhọt, ghẻ lở, phong thấp, tay chân đau nhức.

Các đơn thuốc thảo dược có phối nghệ để trị bệnh như:

1. Vàng da: nghệ, nghệ đen, cỏ cú, quả quất non tán bột, trộn với mật ong làm viên uống.

2. Cao dán nhọt: nghệ 60g, củ ráy 80g, nhựa thông 40g, sáp ong 40g, dầu vừng 80g. Gọt sạch ráy, giã nhuyễn, nấu nhừ với nhựa, dầu, sáp, nghệ rồi phết vào giấy mỏng dùng dán lên mụn nhọt.

Tên khoa học Petroselinum crispum (Mill.) Nym. hay Petroselinum sativum.

Đây là loài cây thân thỏa sống 2 năm, cao 20-80cm, rễ phát triển thành củ hình trụ, đầu hình nón. Lá cây có cuống dài thường hình thành 3 cạnh, xẻ thành thùy với 3 thùy nhỏ, mép có răng cưa. Hoa màu lục vàng nhạt, hợp thành tán kép. Khi vò cây tỏa mùi hương dễ chịu.

Mùi tây kích thích chung và hệ thần kinh, chống thiếu máu, chống còi xương, chống hoạt huyết, chống khô mắt, giúp khai vị, dễ tiêu hoá, giải độc, lọc máu, lợi tiểu, điều hoà kinh nguyệt, dãn mạch, kích thích cơ trơn, chống ung thư và trị giun.

Cây mùi tây rất giàu vitamin A, C được dùng thêm hương vị và màu sắc cho các món ăn sống hoặc chế biến.

Cây thân cỏ cao từ 0,5 đến 1m, phân nhiều cành. Lá ớt mọc so le, thuôn dài đầu nhọn. Quả ớt mọng, có hình dạng, khối lượng và màu sắc khác nhau: thuôn, mảnh hẹp, tròn, màu đỏ, vàng, tím, xanh tùy loại.

Có tên khoa học là Allium sativum L.

Tỏi là cây thân thảo sống nhiều năm. Thân thực hình trụ, phía dưới mang nhiều rễ phụ, phía trên mang nhiều lá. Ở mỗi nách lá phía gốc có một chồi nhỏ sau này phát triển thành một tép Tỏi. Các tép này nằm chung trong một cái bao (do các bẹ lá trước tạo ra) thành một củ tỏi.

Trong tỏi có một ít iod và tinh dầu (100kg tỏi chứa chừng 60g đến 200g tinh dầu). Thành phần chủ yếu của tỏi là một chất kháng sinh allicin – hợp chất sunfua có tác dụng diệt vi khuẩn rất mạnh đối với vi trùng Staphyllococcus, thương hàn, phó thương hàn, lỵ, tả, bạc hầu…

Tỏi có vị cay, tính ấm có tác dụng hành khí tiêu tích, sát trùng giải độc, ức chế các loại vi khuẩn, các nấm gây bệnh và có tính lợi tiểu nhờ vào các fructosan và tinh dầu.

Hành còn gọi là hành hoa, đại thông, có tên khoa học là Allium fistulosum L.

Đây là loại cây thân thảo, sống lâu năm, có mùi thơm đặt biệt. Lá hành hình trụ rỗng, dài 30-50cm, đường kính từ 4-8mm. Cụm hoa mọc trên một cán mang hoa hình trụ, rỗng, cụm hoa hình xim.

Cây hẹ được dùng phổ biến trong dân gian để chữa ho, cảm mạo, táo bón, trị giun kim, đau răng…

Đông y lý giải rằng, lá hẹ để tươi có tính nhiệt, nhưng khi nấu chín thì có tính ôn (ấm), vị cay, đi vào các kinh can, tỳ và vị, có tác dụng ôn trung, hành khí, tán độc. Vì thế từ lâu dân gian đã biết dùng hẹ như một loại gia vị làm cho món ăn ngon, trông đẹp mắt và tốt cho sức khỏe.

Riềng còn gọi là cao lương khương, tiểu lương khương, phong khương, galanga có tên khoa học là Alpinia officinarum Hance.

Đây là loài thân thảo cao 0,7-1,2m. Thân rễ mọc bò ngang, dài, hình trụ, Cụm hoa riềng sít nhau, mặt trong màu trắng, mép hơi mỏng, kèm hai lá bắc hình mo, một màu xanh, một màu trắng.

Củ riềng nên đào vào khoảng tháng 7-10. Thân rễ có khoảng 0,1-1% tinh dầu mà thành phần chủ yếu là cineol và metylcinnamit. Ngoài ra còn có chất dầu vị cay là galangol và các dẫn chất của flavon ở dạng tinh thể như: galangin, alpinin và kaempferin.

Ở nước ta, riềng được dùng như một loại cây gia vị ăn kèm với các món thịt hấp, xào, luộc, nướng… mang lại mùi thơm nồng ấm cho món ăn.

Riềng có vị cay thơm, tính ấm có tác dụng lợi tiêu hóa, giảm đau, chống lạnh thường được dùng trị: đau thượng vị, nôn mửa, tiêu hóa kém, loét dạ dày và tá tràng, đau dạ dày mạn tính, viêm dạ dày – ruột cấp, sốt rét. Riềng dùng ngoài trị lang ben.

Một số đơn thuốc có dùng riềng để chữa bệnh:

1. Đau thượng vị, loét tá tràng, đau dạ dày mãn tính: dùng riềng, hương phụ mỗi vị 60g, tán nhỏ thành bột luyện thành viên, ngày dùng 9g, chia làm 3 lần.

2. Nôn mửa: riềng, bán hạ, gừng, mỗi vị 10g, sắc nước uống. Nếu nôn mửa có đau bụng, dùng 8g riềng với 1 quả táo sắc nước uống 2-3 lần trong ngày.

3. Sốt rét, kém tiêu hóa: riềng tẩm dầu vừng sao 40g. Gừng khô nướng 40g tán nhỏ, hòa mật lợn làm hoàn thành viên bằng hạt ngô, dùng uống ngày 15-20 viên.

Trong dân gian, đinh lăng còn được gọi là cây gỏi cá, tên khoa học là polyscias fruticosa harms thuộc họ ngũ gia bì.

Rễ đinh lăng có vị ngọt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng thông huyết mạch. Lá đinh lăng có vị chua và bùi, có tác dụng giải độc thức ăn, chống dị ứng, chữa ho ra máu, kiết lỵ… Lá cây phơi khô nấu lên có mùi thơm đặc trưng được dùng để chống dị ứng mẩn ngứa, bồi bổ cho sản phụ, người già, người bệnh đau mới dậy.

Không chỉ là cây cảnh thông dụng, đinh lăng còn là một vị thuốc nam có tính năng chống dị ứng, giải độc thức ăn, chống mệt mỏi và làm tăng sức dẻo dai của cơ thể.

Cần tây là loại rau gia vị rất tốt cho người huyết áp cao và béo phì.

Chất hóa học tự nhiên apigenin có trong cần tây giúp trị cao huyết áp và làm hạ cholesterol, ngăn ngừa các bệnh về tim mạch, thiếu máu, tăng khả năng miễn dịch cho cơ thể.

Đối với phụ nữ, loại gia vị này giúp điều hòa kinh nguyệt, tăng khả năng thụ thai và đặc biệt có thể là trợ thủ đắc lực của chị em trong giảm cân nặng. Dùng nước ép rau cần tây dùng súc miệng hàng ngày có thể chữa được lở loét miệng, viêm họng và khản tiếng.

Ăn cần tây với cháo nóng hoặc ăn sống, nấu canh, xào…là món ăn được nhiều người ưa thích, ngoài ra còn giúp trị chứng cảm cúm.

18. Húng quế

Húng quế còn gọi là húng giổi hay é tía, có tên khoa học Ocimum basilicum L, thuộc chi Ocimum.

Đây là loài cây thân thảo, cao 50-60cm, là cây gia vị có mùi thơm đặc biệt. Lá húng đơn, mọc đối, màu lục, hơi khía răng ở mép. Hoa nhỏ màu trắng hay hơi tía, mọc thành chùm đơn. Quả chứa hạt đen bóng, khi ngâm vào nước có chất nhầy màu trắng bao quanh.

Lá húng quế có vị cay, tính nóng, mùi thơm dịu, có tác dụng kích thích sự hấp thụ, làm ra mồ hôi, lợi tiểu, lương huyết, giảm đau nên được sử dụng làm gia vị. Hoa có tính chất lợi tiểu, bổ thần kinh. Quả có vị ngọt và cay, tính mát; kích thích thị lực.

Ngoài ra, cành và lá húng quế còn được dùng trị: sổ mũi, đau đầu, đau dạ dày, đầy bụng, kém tiêu hoá, viêm ruột, tiêu chảy, kinh nguyệt không đều…

Húng quế có mùi thơm đặc trưng giúp tăng hương vị nên được dùng ăn với các món nước như phở, hủ tiếu, bún riêu hoặc các món cuốn như bánh xèo, gỏi cuốn…

Theo Vnexpress