Tộc người Dogon sống ở khu vực Mopti thuộc cao nguyên Mali, phía nam giáp với Niger. Dân số không quá một triệu nhưng cho tới bây giờ, họ vẫn gìn giữ được những di sản văn hóa và lối kiến trúc độc đáo của hàng trăm năm qua. Từ nhiều năm trở lại đây, Dogon trở thành tâm điểm của những nhà nguyên cứu lẫn khách du lịch, bởi họ thấy được sức hút của người Dogon đằng sau những chiếc mặt nạ gỗ.

Tộc người Dogon trong chiếc mặt nạ gỗ đặc trưng.

Người Dogon sống trong những ngôi nhà mang kiến trúc thật kì lạ. Tuy bị cô lập trên cao nguyên hẻo lánh, nhưng xã hội và kiến trúc nhà cửa ở đây vẫn phát triển một cách độc đáo.

Toàn bộ thị trấn nằm gọn trên đỉnh núi sa thạch cao chót vót với hàng chục ngôi làng được xây dựng chạy dọc theo những vách đá nằm trên vách của khu hang động cổ xưa rộng lớn. Khi nhìn vào những ngôi nhà này, không khỏi khiến ta liên tưởng đến một bức tranh điêu khắc tuyệt đẹp trên nền đá sa thạch.

Đây là những ngôi nhà trên vách đá sa thạch đã tồn tại qua hàng trăm năm tuổi.

Các bức tường đá vẫn còn giữ nguyên sắc màu rực rỡ của nghệ thuật hàng trăm năm tuổi, với các họa tiết về nghi lễ của người Dogon.

Khu vực này nằm trong khu căn cứ quân sự của Pháp xưa kia, người Pháp đã đe dọa bộ tộc này phải rút khỏi ngôi làng. Tuy hòa bình lập lại ở đất nước Mali, nhưng vẫn còn một số ngôi làng cổ trên vách đá bị bỏ hoang và giờ đây người Dogon biến nơi này thành mảnh đất nông nghiệp màu mỡ.

Trên mảnh đất này người ta xây dựng những nhà kho để lưu trữ hạt giống. Một ngôi làng điển hình của người Dogon được dựng lên theo kiểu nhà kho mà chất liệu duy nhất cho ngôi nhà đó là bùn. Không có đá hay bất kì vật liệu nào khác. Một phong cách kiến trúc độc đáo của riêng họ, hoàn toàn bằng bùn tồn tại cho đến ngày hôm nay.

Những ngôi nhà của người Dogon đều mang một cái tên với một ý nghĩa đặc biệt. Những ngôi nhà theo kiểu kho thóc có mái nhọn là dành cho nam giới, nơi đây còn lưu trữ hạt giống và ngũ cốc. Còn những ngôi nhà kho thóc mái bằng là dành của nữ giới để cất giữ đồ đạc riêng tư vì trong xã hội Dogon người phụ nữ độc lập về kinh tế không chung chạ với người chồng.

Đây là ngôi nhà thóc mái nhọn dành cho nam giới.

Đây là ngôi nhà thóc mái bằng xây bằng bùn dành cho nữ giới.

Tại trung tâm của mỗi ngôi làng đều có một Toguna. Toguna là một ngôi nhà có cấu trúc nhỏ, đơn giản. Đây là trung tâm gặp gỡ chỉ dành riêng cho đàn ông, cùng thảo luận trao đổi các vấn đề quan trọng của làng. Đặc biệt ngôi nhà này thiết kế mái thấp, chỉ có thể ngồi tranh luận chứ không đứng lên được. Với lí do đơn giản, khi cuộc tranh luận có lên đến đỉnh điểm thì họ vẫn ngồi yên vị trí không đứng lên được, mục đích là để hạn chế bạo lực xảy ra.

Ngôi nhà Toguana

Đây là thân trụ bằng gỗ của ngôi nhà Toguana được chạm khắc hình người.

Ginna là một ngôi nhà cao cấp dành chon nam giới của làng. Đây làm nơi sinh sống của người sáng lập ra làng, người lãnh đạo tinh thần hay người đứng đầu của gia tộc. Kết cấu của ngôi nhà gồm hai tầng, tầng trệt làm nơi sinh sống còn tầng một làm nơi cất giữ lương thực và để thờ phụng. Mặt tiền của cửa sổ gồm có 80 ô còn hai cánh cửa chính ra vào bằng gỗ, được chạm khắc tinh xảo hình ông bà tổ tiên.

Nhà Ginna

Một góc của ngôi nhà Ginna.

Mỗi ngôi làng có một nhà lãnh đạo tinh thần gọi là Hogon. Người được bầu chọn làm Hogon phải là người đàn ông già nhất và khi đã được bầu chọn làm Hogon, người dân bị cấm không được chạm tay vào người ông và ông phải sống tách biệt một mình mà không được tắm rửa hay cạo râu trong suốt một thời gian dài. Trong thời gian này ông sẽ được dâng làng cung ứng cho một trinh nữ đang bước vào tuổi dậy thì để phục vụ việc ăn uống cũng như dọn dẹp nhà cửa giúp ông, nhưng cô gái cũng không được phép đụng vào người ông và được trở về nhà ba mẹ mỗi tối.

Đây là Hogon của làng

Khi đến làng bạn có thể nhận ra Hogon một cách dễ dàng nhờ vào chiếc mũ đỏ trên đầu cùng thảm ngọc trai đeo trên tay. Đây là biểu tượng quyền lực của Hogon. Ông chiệu trách nhiệm điều khiển các nghi lễ tôn giáo và đảm bảo đầy đủ giống cây trồng trong tương lai, bảo đảm cuộc sống yên bình cho người dân trong làng. Nó đã trở thành phong tục cho khách du lịch khi đến viếng thăm làng, họ mang theo một món quà nhỏ thường là tiền hay một hạt giống cây trồng cho Hogon.

Nhiều ngôi làng có nhà thờ Hồi giáo và Kitô giáo bằng bùn xây dựng gần nhau làm phong phú thêm kiến trúc của khu định cư.

Đây là ngôi nhà thờ bằng bùn tại Dogon

Điểm tham quan tuyệt vời của du khách không chỉ dừng lại ở những ngôi làng có kiến trúc độc đáo hiện diện trên vách đá, mà còn đi sâu tìm hiểu về cuộc sống văn hóa tinh thần của bộ tộc người Dogon qua vũ điệu truyền thống. Mà khuôn mặt được ẩn giấu đằng sau chiếc mặt nạ gỗ ấn tượng.

Chiếc mặt nạ gỗ không chỉ là phụ kiện đi kèm với vũ điệu sôi động làm phong phú cho nền văn hóa mà nó còn đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng của người Dogon. Chúng được dùng trong các nghi lễ cầu con, cầu mưa hay trong tang chế. Mang một ý nghĩa tinh thần sâu sắc của người Dogon.

Tộc người Dogon còn được biết đến là bộ lạc có phát hiện thiên văn học gây ngạc nhiên cho nhân loại. Tất cả đây là điểm nhấn của chuyến đi đến Dogon.

Theo Bưu Điện Việt Nam