Tác giả: Tổ biên tập tài liệu giáo khoa văn hóa Chánh Kiến
[Chanhkien.org]
Bài 3
Nguyên văn:
養(yǎng) 不(bú) 教(jiào)，父(fù) 之(zhī) 過(guò)，
教(jiào) 不(bù) 嚴(yán)，師(shī) 之(zhī) 惰(duò)。
子(zǐ) 不(bù) 學(xué)，非(fēi) 所(suǒ) 宜(yí)，
幼(yòu) 不(bù) 學(xué)，老(lǎo) 何(hé) 為(wéi)。Dưỡng bất giáo, Phụ chi quá,
Giáo bất nghiêm, Sư chi đọa.
Tử bất học, Phi sở nghi,
Ấu bất học, Lão hà vi.
Tạm dịch:
Nuôi con mà không dạy, là lỗi của người cha,
Dạy trò mà không nghiêm, là do thầy bê trễ.
Con trẻ không học tập, sẽ không biết lễ nghi,
Lúc còn nhỏ không học, khi già biết làm gì?
Từ vựng
（1） Dưỡng (養)：nuôi dưỡng
（2） Giáo (教)：dạy dỗ
（3） Phụ (父)：cha
（4） Quá (過)：lỗi
（5） Nghiêm (嚴)：nghiêm
（6） Sư (師)：thầy
（7） Đọa (惰)：bê trễ
（8） Tử (子)：con trẻ
（9） Phi (非)：không
（10) Nghi (宜)：đúng đắn
（11）Ấu (幼)：nhỏ, trẻ
（12）Lão (老)：già
（13）Hà (何)：[cái] gì
（14）Vi (為)：làm
Giải nghĩa văn tự
Sẽ là thiếu sót của bậc làm cha mẹ nếu họ chỉ chu cấp cho con cái mình những nhu cầu vật chất mà không chú trọng dạy bảo chúng. Tương tự, nếu giáo dục học trò mà không nghiêm, thì người thầy chưa làm tròn trách nhiệm của mình.
Trẻ nhỏ không được học hành lười nhác hay trốn học. Nếu chúng không nỗ lực học cách hành xử và giải quyết vấn đề khi còn trẻ, và không thể học hỏi, mở mang kiến thức trong xã hội, chúng sẽ không biết làm gì khi lớn lên.
Câu hỏi thảo luận:
1. Nếu một ngày kia em làm cha mẹ, em sẽ dạy dỗ con cái của mình như thế nào? Điều gì là quan trọng hơn, giáo dục ở gia đình hay giáo dục ở trường học? Nếu em là giáo viên, em sẽ dạy học sinh của mình như thế nào? Em sẽ yêu cầu học sinh làm gì đầu tiên?
2. Đến thăm và quan sát một vài người lớn mà em biết. Họ có những phẩm chất nào cho công việc hiện tại của họ? Nếu họ không làm việc chăm chỉ khi họ còn trẻ, liệu họ có thể làm tốt công việc hiện tại của họ không?
Câu chuyện
Vũ Huấn mở trường
Vào đời nhà Thanh, ở huyện Đường Ấp tỉnh Sơn Đông, có một người hành khất tên là Vũ Thất. Ông đã đi ăn xin và làm thuê đủ nghề để dành dụm tiền mua đất xây trường học. Vì những đóng góp to lớn của ông trong việc xây trường, người ta đã gọi ông là Vũ Huấn (chữ “Huấn” trong “giáo huấn”)
Cha của Vũ Huấn qua đời khi ông mới năm tuổi, để lại hai mẹ con ông đi xin ăn để sống qua ngày. Mặc dù rất khó khăn, nhưng họ vẫn bằng lòng với cuộc sống. Nhưng không may, năm Vũ Huấn lên bảy, mẹ ông lại qua đời. Một mình bơ vơ không nơi nương tựa, Vũ Huấn đã đi khắp nơi để làm thuê cho người khác. Vũ Huấn không bận lòng vì phải sống một cuộc đời cơ cực, nhưng điều làm ông thấy buồn phiền nhất chính là không được đến trường như những đứa trẻ khác.
Trải qua nhiều gian khổ, Vũ Huấn nhận ra tính trọng yếu của việc học. Bản thân phải chịu thiệt thòi vì mù chữ và thất học, ông đã quyết định xây dựng một ngôi trường miễn phí để những trẻ em nghèo có cơ hội học tập như những đứa trẻ khác. Việc đó là để giúp chúng không phải đi lại con đường của ông: bị mất cơ hội học tập chỉ vì thiếu tiền. Do vậy, ban ngày ông đi ăn xin, và ban đêm làm sợi gai. Sau ba mươi, bốn mươi năm liên tục làm việc cật lực, ngôi trường “Sùng Hiền Nghĩa Thục” của ông đã được thành lập, mang lại lợi ích cho nhiều học trò.
Vũ Huấn rất quan tâm đến việc học tập của học trò, và ông cũng rất kính trọng các thầy giáo. Nếu ông thấy thầy giáo không dạy dỗ học trò cẩn thận, hoặc học trò không học hành chăm chỉ, ông sẽ quỳ gối trước họ và cầu xin họ hãy tận tâm tận sức. Cả thầy lẫn trò đều rất cảm động trước nghĩa cử của Vũ Huấn và cùng cố gắng nỗ lực hơn. Sự hiếu học của ông đã làm nhiều người cảm động.
Thực ra, giáo dục có một ảnh hưởng rất to lớn đến cuộc đời mỗi con người. Nếu một người không biết trân quý cơ hội học tập và không biết tận dụng thời gian quý báu khi còn trẻ để tu thân dưỡng tính thì sẽ hối tiếc lúc tuổi già. Tả Tông Đường, một nhà quân sự nổi tiếng sống vào đời nhà Thanh, có một thuộc cấp tên là Trương Diệu, người đã nhiều năm theo ông chinh chiến và giành được nhiều thắng lợi. Tả Tông Đường đã phong cho Trương Diệu một chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, Trương Diệu lại không biết đọc vì ông ấy không đi học khi còn trẻ. Triều đình không còn cách nào khác, buộc phải thu hồi chức quan của ông. Cảm thấy hối hận, Trương Diệu đã tìm thầy giáo, quyết tâm học tập ngày đêm, tu thân dưỡng tính, và cuối cùng đã học hành thành đạt và lại được triều đình trọng dụng.
Bài thơ “Trường Ca Hành” trong Nhạc Phủ (một tuyển tập thơ cổ) viết: “Bách xuyên Đông đáo hải, Hàthời phục Tây quy? Thiếu tráng bất nỗ lực, Lão đại đồ thương bi”. (Tạm dịch: Trăm sông đổ ra biển, Biết bao giờ về Tây? Tuổi trẻ không gắng sức, Khi già tiếc lắm thay!) Mọi người nên học hành chăm chỉ khi còn nhỏ, học cách ứng xử trong xã hội, và tu thân dưỡng tính để tránh hối tiếc khi về già.
Viết nhận thức:
1. Em nghĩ gì về việc Vũ Huấn mở trường cho các học sinh nghèo?
2. Vũ Huấn đã đặt mục tiêu và làm việc chăm chỉ để đạt được nó. Mục tiêu trong cuộc sống của em là gì?
3. Quá trình học hỏi kiến thức và tu luyện tâm tính rất khó. Khi đối diện với khó khăn, chúng ta nên có thái độ như thế nào?
Nguồn ChanhKien: http://chanhkien.org/2013/01/tai-lieu-giao-khoa-van-hoa-so-cap-tam-tu-kinh-3.html
Dịch từ:
http://www.zhengjian.org/zj/articles/2007/1/23/41930.html
http://pureinsight.org/node/6114