Mặc dù mới du nhập vào địa phương không lâu, nhưng nghề tái chế nhôm tại làng nghề Bình Yên, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực (Nam Định) nhanh chóng bén rễ, trở thành nghề chính, mang lại thu nhập cao cho người dân địa phương. Nhưng bên cạnh những lợi ích trước mắt, người dân đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Báo động đỏ về môi trường

Theo kết quả quan trắc của Sở TN&MT tỉnh Nam Định, quá trình cô đúc nhôm từ vỏ lon (bia, đồ uống đóng hộp) hàng ngày thải ra khoảng 40 tấn chất thải rắn nguy hại, trong khi nước thải từ khâu tẩy rửa sản phẩm (gồm sút, muối Cr và một số hóa chất chuyên dụng khác) lên tới 500m3 mỗi ngày. Đặc biệt, chất thải từ quá trình cô đúc nhôm được xếp vào loại chất thải rắn nguy hại như xỉ than, bã cô nhôm, nước thải đều được các hộ đổ thải trực tiếp ra cống rãnh, lề đường, bờ ruộng, thậm chí không ít người còn đổ trực tiếp xuống hệ thống kênh mương, khiến nơi đây từ nhiều năm nay không có một loài sinh vật nào có thể sống sót.

Bước chân vào các ngõ, xóm của làng nghề Bình Yên, chúng tôi cảm nhận thấy mùi hôi, khai nồng nặc cùng tiếng ồn của những tấm tôn, tấm sắt được đưa vào máy cán cuộn. Các rãnh thoát nước đều có chung một màu trắng đục do một lượng lớn axít Sunphuric kết tủa tạo thành. Lượng axít kết tủa nhìn bề mặt thì rắn nhưng khi sờ vào nó nhão nhoét như bùn đã gây tắc nghẽn kênh mương, hạn chế dòng chảy.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Bùi Văn Minh, phó thôn Bình Yên cho biết: Đây là làng nghề du nhập. Năm 1989, làng chỉ có 4 hộ sản xuất với nguyên liệu nhập từ xã Vân Chàng, hay một số nơi khác ở tỉnh Bắc Ninh. Thấy làm ăn hiệu quả, mang lại thu nhập cao nên đến nay toàn thôn có 269/570 hộ tham gia sản xuất. Trong đó, có 86 hộ chuyên cô, đúc nhôm, 161 hộ cán kéo và tạo hình, 22 hộ thuộc các loại hình sản xuất khác. Tuy nhiên, trong sản xuất kinh doanh, các hộ chỉ chú tâm đến lợi nhuận mà không quan tâm đến môi trường. Càng ngày môi trường càng ô nhiễm nặng.

Những chiếc chậu được tẩy trắng bằng axít Sunphuric (Ảnh: Viên Chi/Đại Đoàn Kết)

Không làm không có thu nhập

Người dân biết ô nhiễm nhưng vẫn chấp nhận “sống chung với lũ” để có tiền trang trải cho cuộc sống hàng ngày là câu chuyện buồn tại địa phương.

Ông Đặng Ngọc Bến, trưởng thôn Bình Yên chia sẻ: Bà con trong làng toàn quen biết nhau cả. Vì thế, người này thấy làm ăn hiệu quả đã rủ người kia góp vốn làm chung. Bà con đều là những người lao động chân tay, cần cù, chịu khó nhưng khổ nỗi trình độ không có nên đi làm thợ xây, phụ nề nên thu nhập cũng giới hạn, ăn tiêu không đủ. Bà con tự tạo công ăn việc làm ngay tại gia đình, nâng cao thu nhập là việc làm chính đáng, nhưng điều quan trọng hiện nay là phải tìm ra phương thức tuyên truyền, nâng cao ý thức người dân. Rõ ràng, làng nghề không thể bỏ vì nó gắn với kế sinh nhai của hàng trăm gia đình, của hàng nghìn miệng ăn. “Niềm mong mỏi lớn nhất của người dân chính là làng nghề sớm được tách ra xa khu dân cư, xây dựng thành khu làng nghề tập trung để người già, trẻ nhỏ trong làng bớt bị ảnh hưởng, để môi trường trong làng sớm trở lại trong lành như nó vốn có”, ông Bến cho biết thêm.

Thiếu phương án khả thi

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường ở Bình Yên, trong những năm qua, xã Nam Thanh đã được UBND tỉnh Nam Định phê duyệt dự án đầu tư xây dựng bãi chôn lấp và xử lý chất thải rắn, tiếp nhận tiểu dự án quản lý chất thải tại làng nghề Bình Yên, trị giá khoảng 3 tỷ đồng do Sở TN&MT tỉnh Nam Định cùng cơ quan Hợp tác và phát triển Thụy Sỹ phối hợp thực hiện, hỗ trợ các hộ làm nghề kinh phí làm hố ga, ống khói, thùng nhựa đựng chất thải rắn, trang thiết bị bảo hộ lao động… Tuy nhiên tiểu dự án này chỉ mang tính chất thí điểm, xây dựng mô hình trình diễn trong khi ý thức bảo vệ môi trường của người dân chưa cao, chi phí xây dựng quá lớn nên hiệu quả dự án mang lại không cao.

Theo ông Nguyễn Văn Ngoãn, Chủ tịch UBND xã Nam Thanh: Từ nhiều năm trước, chính quyền xã, MTTQ và các đoàn thể chính trị xã hội đã tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành luật bảo vệ môi trường trong sản xuất, kinh doanh nhưng vấn đề bảo vệ môi trường ở đây rất khó khăn. Nguyên nhân là do nghề tự phát, bà con lại không tự giác. Dù hiện nay chưa có báo cáo đánh giá tác động đến sức khỏe nhưng đã có vấn đề liên quan đến sức khỏe của người dân trong vùng. Hệ thống, kênh mương ở Bình Yên cũng không thể nạo vét được vì bùn độc hại không biết đổ ở đâu. Hiện mặt đáy kênh, mương đã cao hơn mặt ruộng, gây khó khăn cho sản xuất nông nghiệp. Do ô nhiễm nặng trong hệ thống tưới tiêu, diện tích lúa không thể canh tác được lên tới 4ha.

Giám đốc Sở TN&MT tỉnh Nam Định – Vũ Minh Lượng cho biết: Vấn đề ô nhiễm ở Bình Yên vượt quá khả năng xử lý của địa phương. Ngành môi trường Nam Định cũng đang bế tắc trong công tác bảo vệ môi trường làng nghề, vì cơ chế không rõ ràng và chưa có mô hình quản lý môi trường làng nghề.

Việc chính quyền cơ sở kêu vượt quá khả năng trong xử lý môi trường làng nghề là câu chuyện buồn. Phải chăng, các cơ quan chức năng, các bộ, ban, ngành cùng bắt tay để tìm ra giải pháp tối ưu nhất giải quyết triệt để vấn đề môi trường làng nghề để người dân yên tâm sản xuất.

Theo Viên Chi/Đại Đoàn Kết, 10/02/1014