Ông Obama sẽ làm gì khi hành động của Trung Quốc ở Biển Đông là sự thách thức nghiêm trọng chiến lược xoay trục sang châu Á của ông.

Hệ thống những phản ứng

Lần đầu tiên kể từ khi tình hình Biển Đông căng thẳng, hôm qua Tổng thống Mỹ đã có bài phát biểu quan trọng tại Học viện Quân sự West Point. Bài phát biểu của ông Obama tuy nói chung về chính sách đối ngoại của nước Mỹ nhưng cũng đã có đề cập đến tình hình Biển Đông. Theo đó, vấn đề Biển Đông đã được phát ngôn bởi người lãnh đạo cao nhất nước Mỹ.

Nhìn lại một cách hệ thống, trước ông Obama, nước Mỹ đã lần lượt đưa ra các phát ngôn ngoại giao từ thấp đến cao bày tỏ lo ngại về tình hình Biển Đông. Trong những ngày đầu tháng 5, phát ngôn của nước Mỹ về Biển Đông tập trung ở Người phát ngôn Bộ Ngoại giao. Sau đó nâng lên đến các hoạt động và phát ngôn của Trợ lý Ngoại trưởng.

Cụ thể ông Daniel Russel – Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ về khu vực châu Á -  Thái Bình Dương đã sang thăm Hà Nội và sau đó về điều trần trước Tiểu ban châu Á – Thái Bình Dương của Hạ viện Mỹ về vấn đề Biển Đông.

Sau ông Russel, chính Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã chỉ trích Trung Quốc là hung hăng và hiếu chiến ở Biển Đông. Sau Ngoại trưởng Mỹ, Tư lệnh Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ ở bên lề Hội nghị Diễn đàn kinh tế thế giới về Đông Á tại Philippines cũng khẳng định lại quan điểm của nước Mỹ kêu gọi các bên giải quyết vấn đề bằng biện pháp hòa bình và tôn trọng luật pháp quốc tế.

Ông Obama phát biểu tại Học viện Quân sự West Point.

Cùng với đó, Người phát ngôn Nhà Trắng cũng đã phát đi thông điệp rằng Mỹ ủng hộ Việt Nam trong việc giải quyết tranh chấp bằng pháp luật quốc tế. Và sau tất cả những động thái của Mỹ, tình hình không có biến chuyển hạ nhiệt, hôm qua Tổng thống Obama đã phát ngôn về căng thẳng Biển Đông. Với tư cách người đứng đầu nước Mỹ, những phát biểu của ông Obama về tình hình Biển Đông mang một ý nghĩa quan trọng. Nó là tín hiệu cho chính sách và những biện pháp mà Mỹ có thể làm để góp phần giải quyết vấn đề này.

Như thế các động thái của nước Mỹ đã đi từ thấp đến cao cả trong lời nói đến hành động. Các phát ngôn đã đi từ “bày tỏ quan ngại” đến sự chỉ trích. Bên cạnh đó Mỹ cũng đã dần dần đưa giới quân sự vào góp tiếng nói qua phát ngôn của viên Tư lệnh Bộ chỉ huy Thái Bình Dương.

Và nếu đặt trong bối cảnh đó, sự lựa chọn về địa điểm phát ngôn của ông Obama cũng có thể là một điều có ẩn ý. Ông đã không đọc diễn văn trên truyền hình hay tổ chức một cuộc họp báo ở Nhà Trắng như thường lệ mà chọn Học viện Quân sự West Point làm “diễn đàn” bày tỏ chính sách của mình.

Những điều đó có thể là một thông điệp mà nước Mỹ muốn phát đi, rằng họ sẽ có hành động thực tế bằng quân sự chứ không phải chỉ bằng lời nói suông nếu Trung Quốc tiếp tục hung hăng.

Ông Obama bị thách thức

Bây giờ chúng ta hãy xét đến những lời phát biểu của ông Obama ngày hôm qua. Đối với tình hình Biển Đông, bài phát biểu dài của ông có hai điểm đáng lưu ý. Thứ nhất ông nói rằng: “Căng thẳng dù chỉ mang tính khu vực như ở Ukraine hay ở Biển Đông nhưng nếu không kiểm soát sẽ tác động tới các đồng minh của chúng ta và quân đội của chúng ta sẽ phải vào cuộc”.

Trả lời phỏng vấn của TTXVN, chuyên gia Gregory Polling đánh giá: “Trước các sĩ quan vừa tốt nghiệp thì Tổng thống Obama không thể nói cụ thể về các giải pháp ngoại giao hay các vấn đề pháp lý, nhưng tôi nghĩ thông điệp gửi gắm về vấn đề Biển Đông ở đây là mạnh mẽ rồi. Tổng thống nói về vai trò của Quy tắc ứng xử ở Biển Đông, và lần đầu tiên nhắc tới vai trò quan trọng của Công ước về Luật biển của Liên hợp quốc”.

Điểm thứ 2, ông Obama cũng thông báo về việc Mỹ rút quân khỏi Iraq và Afghanistan. Ở Afghanistan, lộ trình rút quân của Mỹ là: để lại 9.800 binh lính ở Afghanistan sau năm 2014, rút xuống một nửa vào cuối năm 2015 và rút hết vào cuối năm 2016.

Ông Obama chào cờ trước bài phát biểu ở West Point.

Trong tình hình ngân sách Mỹ cũng đang eo hẹp do tác động của suy thoái kinh tế, nước Mỹ phải chấp nhận lựa chọn ưu tiên một khu vực nào đó thay vì can thiệp dàn trải vào mọi nơi trên thế giới. Như thế, rất có thể nước Mỹ đang giảm bớt sự quan tâm vào Trung Đông để thực sự chuyển trọng tâm chiến lược sang châu Á.

Chúng ta cũng đã có cơ sở để tin điều này với việc Mỹ mới đây thông báo đang đàm phán với Hàn Quốc để bố trí một hệ thống tên lửa đánh chặn ở đây trước khi bán cho Hàn Quốc một hệ thống tương tự để đối phó với tên lửa của Bắc Triều Tiên.

Trở lại vấn đề Biển Đông, cho đến nay nước Mỹ đã phản ứng khá mạnh mẽ ủng hộ Việt Nam nhưng nếu sự phản ứng đó bị Trung Quốc phớt lờ thì Mỹ sẽ ủng hộ tiếp theo hay dừng lại. Trước hết nước Mỹ có lợi ích cả về chính trị và kinh tế ở Biển Đông do đó Mỹ không thể để Trung Quốc độc chiếm Biển Đông theo yêu sách đường 9 đoạn.

Với cá nhân ông Obama, hành động gây căng thẳng của Trung Quốc xuất hiện ngay sau chuyến công du của ông Obama đến một loạt nước châu Á để cam kết và trấn an đồng minh về chiến lược xoay trục. Do vậy, hành động của Trung Quốc là một sự thách thức đối với chiến lược nước Mỹ nói chung và với cá nhân ông Obama nói riêng. Nếu như không có những hành động cụ thể để ngăn chặn Trung Quốc, nước Mỹ không thể tạo niềm tin cho các đồng minh và cũng bị suy giảm ảnh hưởng ở châu Á – Thái Bình Dương.

Nhiều nhà quan sát quốc tế đánh giá Mỹ sẽ tiếp tục ủng hộ cho Việt Nam nếu như Trung Quốc tiếp tục leo thang. Tuy nhiên sự ủng hộ đến đâu thì nhiều người cho rằng còn tùy thuộc vào chuyến thăm Mỹ tới đây của Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh. 

Trần Vũ