Một xác ướp là con người đã chết hoặc động vật có bề mặt da và các cơ quan khác được bảo quản một cách ngẫu nhiên hoặc cô ý bằng hóa chất, làm lạnh sâu, làm khô hoặc trong môi trường yếm khí khiến cơ thể giữ nguyên hiện trạng.

Xác ướp có thực hay không?

Xác ướp người và các loài động vật khác nhau được tìm thấy ở tất cả các châu lục. Đó là kết quả của việc bảo tồn tự nhiên trong những điều kiện bất thường và văn hóa nhân tạo. Riêng ở Ai Cập đã có hơn một triệu xác ướp động vật được tìm thấy, phần lớn là mèo.

Một nét văn hóa ngoài Ai Cập

Ngoài những xác ướp nổi tiếng thế giới của Ai Cập cổ đại, việc cố ý ướp xác lại chính là biểu hiện của nhiều nền văn hóa cổ đại ở khu vực Nam Mỹ và Châu Á, tại những nơi có khí hậu khô ráo. Xác ướp nhân tạo cổ nhất từng được biết đến là của một đứa trẻ.Còn xác ướp tự nhiên lâu đời nhất lại là một cái đầu bị cắt rời có niên đại 6.000 năm.

Cách ướp xác của các nền văn hóa khác nhau

Phần lớn xác ướp được tìm thấy là của người Ai Cập, nhưng trên thực tế, đó chỉ là một phần của thuyền thống văn hóa trên toàn thế giới. Nhiều nhà nghiên cứu tiết lộ những bí ẩn phía việc này. Vậy chúng ta hãy cùng khám phá các nền văn hóa khác nhau thông qua việc ướp xác.

Xác ướp Châu Phi.

Ngoài các xác ướp tìm thấy ở Ai Cập, còn có một lượng lớn khác ở các nơi khác nhau trên lục địa Châu Phi. Các xác ướp này cho thấy sự pha trộn giữ việc tiến tiến hóa và ướp xác tự phát, trong số đó có những xác ướp có niên kỉ hàng ngàn năm.

Xác ướp ở Libya

Xác ướp một trẻ nhỏ được phát hiện trong cuộc thám hiểm của nhà khảo cổ Fabrizio Mori tới Libya, vào mùa đông năm 1958-1959, tại hang động tự nhiên vùng Uan Muhuggiag. Sau khi phát hiện dấu vết đáng ngờ và các bức vẽ trong hang. Người cầm đầu nhóm thám hiểm quyết định khai quật chung quanh.Họ đã đào bới cho đến tận khi tìm thấy bên cạnh những dụng cụ bằng xương động vật là một xác ướp trẻ em được bọc trong da thú và trên cổ đeo chiếc vòng làm tử vỏ trứng đà điểu.

Xác ướp tại Bảo tàng Lịch sử Kinh Châu

Những xác ướp ở Châu Á thường chỉ là do cơ duyên tình cờ mà thành. Người chết được chôn cất đúng vào chỗ có yếu tố môi trường phù hợp với điều kiện bảo quản. Đặc biệt ở khu vực sa mạc thuộc lòng chảo Tarim và Iran. Khi các xác này bị đào lên khỏi mộ, tiếp xúc với khí hậu ẩm ướt của Châu Á, chúng thường nhanh chóng bị phân hủy.

Xác ướp “Quý bà Trung Hoa”

Một phiên bản xác ướp của một phụ nữ Trung Quốc cổ vẫn còn được bảo quản nguyên vẹn đến tận hôm nay mặc dù được chôn ở chỗ có môi trường không thuận lợi cho việc hình thành xác ướp vùng Xin Zhui. Xác này có tên là quý bà Dai, bà được phát hiện đầu năm 1970 ở địa điểm khảo cổ học Mawangdui, Changsha. Bà là vợ của Hầu tước Dai triều đại nhà Hán, người cũng được chôn cùng với bà.

Ướp xác ở Iran

Trong năm 2012, ít nhất 8 xác ướp người còn nguyên vẹn đã được tìm thấy ở khu mỏ muối Douzlakh tại Chehr Abad, tây bắc Iran. Do được bảo quản bởi muối, các xác này được gọi chung là “Người muối”. Năm 2008, qua phương pháp thử nghiệm Carbon-14, 3 trong số xác này có niên đại vào khoảng 400 năm trước công nguyên. Sau đó, dùng phương pháp đồng vị xác định được các xác còn lại cũng có cùng niên địa tương đương. Tuy nhiên trong những vùng cách xa khu mỏ muối, cũng tìm thấy một số xác ướp khác.

Xác ướp người Siberi

Cách ướp xác ở Siberi cũng là một khám phá rất thú vị. Năm 1993, một nhóm khảo cổ học người Nga do Tiến sĩ Natalia Polosmak dẫn đầu đã phát hiện xác một phụ nữ Siberi thời đại Băng hà Maiden, thuộc chủng tộc Scytho-Siberian, trên cao nguyên Ukok ở dãy núi Altay gần với biên giới Mông Cổ. Xác được bảo quản vì đông lạnh do điều kiện khí hậu khắc nghiệt của vùng thảo nguyên Siberi.

Xác ướp ở Châu Âu.

Lục địa châu Âu lại phản ánh hình ảnh sự đa dạng về xác ướp. Ở đây có cả hai loại xác ướp: tự nhiên và nhân tạo. Các xác ướp được bảo quản tốt nhất là ở các vùng đầm lầy phân bố trên tòa lục địa. Các tu sĩ Capuchin, những người đã sống ở những khu vực này đa để lại hàng trăm xác ướp nhân tạo, cung cấp cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về phong tục, văn hóa của người dân các thời kì khác nhau.

Xác ướp ở Bắc Mỹ

Những xác ướp ở Bắc Mỹ lại thường chìm ngập trong các tranh cãi vì phần lớn các xác có liên quan tới nền văn hóa bản địa tôn sùng sự tồn tại vĩnh hằng. Trong khi các xác này là nguồn cung cấp rất nhiều tư liệu lịch sử có ý nghĩa, thì các quan niệm theo truyền thống văn hóa bản địa lại yêu cầu phải trả các xác này lai nơi yên nghỉ ban đầu. Mâu thuẫn này đã khiến Hội đồng người Mỹ bản địa kêu gọi can thiệp pháp luật khiến hầu hết các bảo tàng hiện đang giữ các xác ướp phải không được trưng bày cho người xem.

Xác ướp người Chinchorro

Những xác ướp Chinchorro là những xác ướp nhân tạo cổ xưa nhất được tìm thấy. Bắt đầu từ thiên niên kỷ thứ 5 trước Công nguyên kéo dài suốt khoảng 3.500 năm. Tất cả các thi hài được đem đi chôn đều được chuẩn bị kĩ càng cho việc ướp xác. Các thi thể được chuẩn bị cẩn thận, bắt đầu bằng cách cắt bỏ cơ quan nội tạng, sau đó đem phơi khô trong khí hậu khô nóng của vùng sa mạc Atacama. Phần lớn các xác ướp Chinchorro đều do các nghệ nhân có tay nghề cao đảm nhiệm đảm bảo các xác đều được bảo quản tốt. Mặc du vậy, ý nghĩa của việc làm này vẫn còn đang được các nhà nghiên cứu tranh cãi.

Nguyễn Mai (Theo Speaking Tree)