Một bức tượng bán thân đô đốc, nhà bản đồ học người Thổ Nhĩ Kỳ, ông Piri Reis, và tấm bản đồ được vẽ năm 1513 của ông. (Wikimedia Commons)
Kể từ khi được phát hiện ở cung điện Topkapi, Istanbul, vào năm 1929, tấm bản đồ vẽ năm 1513 bởi đô đốc, nhà bản đồ học người Thổ Nhĩ Kỳ – ông Piri Reis – đã thu hút sự chú ý của rất nhiều học giả, kể cả chính quy và không chính quy. Phía những học giả không chính quy cho rằng tấm bản đồ có lẽ đã vẽ Châu Nam Cực từ hàng mấy trăm năm trước khi lục địa này được con người phát hiện (nó được phát hiện vào năm 1818). Hơn thế nữa có người còn cho rằng tấm bản đồ miêu tả Châu Nam Cực ở một thời đại rất xa xưa, trước khi nó bị băng bao phủ.
Nói tóm lại, tấm bản đồ có thể tiết lộ những tri thức tân tiến được truyền thừa từ một nền văn minh hàng hải có từ thời kỳ tiền sử. Những học giả chính quy không đồng ý với giả thuyết này nhưng vẫn bị cuốn hút bởi những bí ẩn xung quanh tấm bản đồ.
Có khá nhiều bài viết về tấm bản đồ được vẽ trên da linh dương này, đủ để đóng ra thành nhiều cuốn sách. Ở đây chúng tôi chỉ nêu lên những điều nổi bật từ các nghiên cứu về bản đồ Piri Reis, điểm xuyết những điều huyền bí của nó, giống như những người hoa tiêu mới chập chững vào nghề, sử dụng bản đồ Piri Reis trên hành trình khám phá thế giới.
Bản đồ Piri Reis năm 1513
Người ta đã biết được những gì từ nguồn tài liệu mà Piri Reis đã tham khảo
Piri Reis viết trên tấm bản đồ rằng ông đã sử dụng 20 tài liệu tham khảo gốc (biểu đồ và bản đồ) từ các nhà bản đồ học khác nhau, kết hợp chúng lại để tạo ra tấm bản đồ này. Trong những nguồn tài liệu đó có nhiều bản đồ đương đại của Bồ Đào Nha cũng như một số từ thời Alexander Đại Đế hoặc trước đó.
Tuy nhiên, những nguồn tài liệu tham khảo nói trên có tuổi đời đúng như Piri Reis nghĩ hay không lại là một vấn đề đang còn bàn cãi. Ông Gregory C. MacIntosh, một chuyên gia hàng đầu chuyên nghiên cứu về bản đồ Piri Reis viết trong cuốn sách với tựa đề “Bản đồ Piri Reis năm 1513” trong đó có đoạn “Những tác giả người Ả Rập thường nhầm lẫn giữa nhà địa lý học Claudius Ptolemy của thế kỷ thứ 2 sau công nguyên với ông Ptolemy I – là một trong những vị tướng của Vua Alexander và cũng là người trị vì đầu tiên của dòng họ Ptolemy tại Ai Cập, trị vì từ năm 323 đến 285 trước công nguyên.
Ông McIntosh cho rằng “ông Piri Reis chắc chắn cũng mắc sai sót tương tự nên mới cho rằng những biểu đồ và bản đồ mà ông tham khảo có từ thời Ptolemy I thay vì của nhà địa lý Claudius Ptolemy”.
Tuy nhiên, nếu như ông Piri Reis không hề nhầm lẫn và tấm bản đồ đúng là có từ thời Tướng quân Ptolemy thì một số người cho rằng những tấm bản đồ tham khảo ấy có thể thuộc về Thư viện Alexandria danh tiếng ở triều đại Ptolemy. Vậy nếu những nguồn tài liệu tham khảo có xuất xứ từ Thư viện Alexandria, liệu có thể nào chúng có tuổi đời còn lâu hơn rất nhiều so với thời gian mà Piri Reis dự đoán?
Piri Reis đã miêu tả khu vực Nam Mỹ và “Châu Nam Cực” như thế nào trong tấm bản đồ
Trên tấm bản đồ của Piri Reis, có vẻ như Nam Mỹ được vẽ sai biệt một cách kỳ lạ. Trong khi có thể dễ dàng nhận ra đất nước Brazil thì khi đường bờ biển được vẽ xuống phía nam, ông lại vẽ nhô ra về phía đông, dường như mô tả một dải đất liền mà ngày nay không còn tồn tại ở đó nữa. Dải đất này được cho là lục địa phía nam, cũng được biết đến là vùng đất Terra Australis hay có người gọi là Châu Nam Cực.
Bản đồ hiện đại có vẽ Brazil và Châu Nam Cực
Vậy nếu vùng đất này thực sự là Châu Nam Cực thì tại sao trông nó lại không giống với Châu Nam Cực mà chúng ta được biết hiện nay? Và tại sao nó lại nối liền với Nam Mỹ?
Để trả lời câu hỏi thứ nhất, có người cho rằng vùng đất đó nhìn chính xác như Châu Nam Cực nếu không được phủ băng. Ngày nay, theo nhà địa lý học Olafur Ingolfsson thuộc trường Đại học Iceland, 98% Châu Nam Cực bị băng bao phủ. Đại úy Lorenzo W. Burrouhs, Đại úy Lực lượng Không quân Mỹ thuộc bộ phận phụ trách bản đồ đã viết một lá thư cho Tiến sĩ Charles Hapgood vào năm 1961, trong thư ông nói “Châu Nam Cực” được miêu tả trong bản đồ của ông Piri Reis dường như thể hiện chính xác đường bờ biển của Châu Nam Cực khi nó ở dưới mặt băng.
Theo cuốn sách “Những bản đồ của các vị vua trên biển thời cổ đại (Maps of the Ancient Sea Kings)” của Tiến sĩ Hapgood năm 1966, ông Burroughs đã viết: “Đường bờ biển The Princess Martha của vùng Queen Maud Land ở Châu Nam Cực dường như được mô tả chính xác ở phần phía nam trong bản đồ của Piri Reis. Sự tương đồng giữa bản đồ Piri Reis với hồ sơ địa chấn của vùng này được thực hiện bởi các nhà thám hiểm Na Uy-Anh-Thụy Điển vào năm 1949… là bằng chứng thuyết phục cho lập luận rằng những bản đồ mà Piri Reis tham khảo chắc chắn phải được vẽ trước khi chỏm băng của Châu Nam Cực bao phủ đường bờ biển vùng Queen Maud Land như chúng ta thấy hiện nay”.
Tiến sĩ Hapgood (sinh năm 1904, mất năm 1982) là một trong những người đầu tiên công bố quan điểm cho rằng tấm bản đồ Piri Reis miêu tả Châu Nam Cực trong thời tiền sử. Ông là một nhà sử học được đào tạo tại Đại học Havard, đã đưa ra những giả thuyết về sự dịch chuyển lục địa khiến cả thiên tài Albert Eistein cũng hết mực ca ngợi. Từ đây chúng ta đi đến câu hỏi thứ hai: tại sao trong bản đồ Piri Reis “Châu Nam Cực” lại gắn liền với Nam Mỹ?
Châu Nam Cực đã dịch chuyển?
Tất cả bản đồ trong thời gian này đều có vài chi tiết không chính xác. Ví dụ, đường bờ biển lúc đó thường được phóng đại về kích cỡ bởi vì người hoa tiêu cần biết chi tiết cụ thể nào mà họ sẽ gặp ở đó. Có thể các nhà bản đồ học đã bổ sung những chỗ họ chưa quan sát được bằng cách tưởng tượng ở đó có gì. Ví dụ, miêu tả về Bắc Mỹ của ông Piri Reis rất không chính xác nhưng các bản đồ khác vào thời điểm đó cũng có chi tiết sai tương tự. Một giả thuyết được đưa ra là các tấm bản đồ này mô tả Châu Á trong khi ở vị trí đó phải là Bắc Mỹ, bởi vì lúc ấy người ta vẫn còn rất hy vọng tìm thấy tuyến đường đến Châu Á thông qua biển Đại Tây Dương, mặc dù những người Châu Âu đã bắt đầu khám phá ra lục địa Bắc Mỹ luôn tìm cách cản trở họ.
Chúng ta sẽ nói về những chi tiết chính xác và thiếu chính xác của tấm bản đồ sau, nhưng ngay lúc này cần lưu ý rằng ông Piri Reis biên soạn từ các nguồn tài liệu tham khảo, kết hợp với phương pháp vẽ bản đồ chưa chính xác tại thời kỳ đó, có thể tạo ra một tấm bản đồ có đường bờ biển chính xác của Châu Nam Cực (được lấy từ một nguồn tài liệu tham khảo) đồng thời vị trí bờ biển đó lại không chính xác (do lấy từ một nguồn tài liệu tham khảo khác).
Cũng phải lưu ý thêm rằng khi bản đồ được tạo ra với định dạng không gian 2 chiều (2-D) thì đặc điểm địa lý hình cầu của trái đất bị biến dạng. Phương pháp vẽ bản đồ của ông Piri Reis và cách xử lý của ông đối với sự biến dạng của bản đồ là vấn đề gây tranh cãi trong giới nghiên cứu.
Tuy nhiên, sự biến dạng không phải là lời giải thích của Tiến sĩ Hapgood đối với việc Piri Reis đặt Châu Nam Cực lên hướng bắc so với vị trí hiện nay. Ông đưa ra giả thuyết các khối lục địa đã dịch chuyển.
Ông cho rằng đã có sự nhanh chóng chuyển cực 15 độ, khoảng 11.000 năm trước đây. Trong phần mở đầu cuốn sách “Sự dịch chuyển của vỏ ngoài trái đất” của ông Hapgood, thiên tài, nhà khoa học Albert Eisntein đã ca ngợi giả thuyết của ông Hapgood và giải thích những sự dịch chuyển này “tạo ra sự di chuyển của vỏ ngoài trái đất so với phần lõi của nó và sự di chuyển này sẽ khiến các khu vực ở vùng cực di dịch về phía đường xích đạo”.
Nghiên cứu khoa học hiện đại ở mức độ nào đó không tán thành với giả thuyết của ông Hapgood nhưng họ có làm nghiên cứu cho thấy sự dịch chuyển của vỏ ngoài trái đất là có thể xảy ra, đặc biệt là nó có thể đẩy các bản khối đại lục từ các cực di chuyển về phía đường xích đạo, như vậy Châu Nam Cực có thể đã bị đẩy về phía đường xích đạo.
Ông John A. Tarnudu, nhà địa vật lý của trường Đại học Rochester cho rằng các cực của trái đất không thể nào đi chệch hơn 5 độ trong vòng 130 triệu năm qua. Sự dịch chuyển thật sự của các cực nói chung chỉ xảy ra ở tỉ lệ khoảng 1 độ mỗi triệu năm.
Tuy nhiên, theo ông Adam Maloof – Phó Giáo sư ngành khoa học địa lý thuộc trường Đại học Princeton cho rằng có vẻ như đã xảy ra một sự dịch chuyển lục địa khoảng 50 độ vào 800 triệu năm trước. Ông Maloof giải thích trong một cuộc phỏng vấn với Đài National Public Radio (NPR) rằng sự dịch chuyển xảy ra trong khoảng từ 10 triệu đến 20 triệu năm.
Khi ấy vỏ trái đất đã dịch chuyển với tốc độ khoảng 20 inches (tức là 50 cm) một ngày, so với tốc độ hiện nay là khoảng 4 inches (10 cm) một ngày. Ông giải thích cho việc này là do quả địa cầu dịch chuyển trọng lượng về phía đường xích đạo để giữ cân bằng khi nó quay.
Ông Maloof cho biết thêm “Điều thật sự kỳ lạ về sự dịch chuyển đó (xảy ra khoảng 800 triệu năm trước đây) là nó chuyển động đi và sau đó lại quay về. Có vẻ nó đã xoay theo một chiều đi rồi lại xoay trở lại”.
Vậy thì thời gian giả định của ông Hapgood là 11.000 năm trước không khớp với dữ liệu hiện có, sự dịch chuyển vỏ trái đất hàng chục triệu năm trước là “chậm rãi” hơn rất nhiều so với giả thuyết về sự dịch chuyển cực nhanh trong vài nghìn năm của ông Hapgood. Tuy nhiên Châu Nam Cực có thể đã có vài lần di chuyển gần hơn tới xích đạo vào một vài thời điểm trong lịch sử của trái đất.
Để ăn khớp với giả thuyết cho rằng có một nền văn minh trong thời kỳ tiền sử đã mô tả vị trí bờ biển Châu Nam Cực giống như được vẽ trong bản đồ của Piri Reis, chúng ta cần đặt bối cảnh của nền văn minh đó lùi xa hơn nữa về thời gian, hoặc là có thêm hiểu biết mới về sự dịch chuyển của vỏ trái đất.
Đường vĩ độ được miêu tả một cách khác thường
Trên bản đồ có dòng ghi chú của ông Piri Reis ở phía đối diện khu vực Nam Mỹ được dịch lại như sau: “Người Bồ Đào Nha ngoại đạo kể rằng tại điểm địa lý này ngày và đêm ngắn nhất là 2 tiếng đồng hồ và dài nhất là 22 tiếng đồng hồ. Nhưng ban ngày rất ấm áp và ban đêm rất nhiều sương”.
Sự miêu tả như vậy cho thấy vị trí đó có vĩ độ lệch xa về phía nam so với những nơi mà người Bồ Đào Nha hay bất kỳ ai đã từng đi đường biển khám phá vào trước năm 1513. Ông MacIntosh viết: “dựa vào số giờ ban ngày được ghi chú trên tấm bản đồ, địa điểm đó có thể có vĩ độ từ 60 đến 67 độ Nam tùy thuộc vào người quan sát nhìn thấy được phần cạnh, phần trung tâm hay toàn bộ mặt trời. Phạm vi vĩ độ từ 60 đến 67 độ Nam tương ứng với từ Drake Passage phía Nam của khu vực Tierra del Fuego đến bán đảo Plamer Peninsula của Châu Nam Cực, nằm xa về phía Nam so với những nơi mà người Bồ Đào Nha hay bất cứ ai đi bằng đường biển đã đến được, mãi cho đến thế kỷ kế tiếp”.
Tuy nhiên ông McIntosh không phải là người ủng hộ giả thuyết cho rằng ông Piri Reis lấy thông tin tham khảo về Châu Nam Cực từ bản đồ có từ thời tiền sử. Ông cho rằng châu lục phía nam miêu tả trong bản đồ được tạo ra từ trí tưởng tượng. Trong bài trình bày tại hội nghị năm 2013 tại Đại Sứ Quán Thổ Nhĩ Kỳ ở Luân Đôn kỷ niệm 100 năm ngày phát hiện ra tấm bản đồ Piri Reis, ông MacIntosh cho rằng từ thời kỳ Hy Lạp cổ đại người ta đã nói đến một châu lục nằm ở phía Nam mặc dù nó chưa hề được thật sự khám phá. Không chỉ riêng bản đồ Piri Reis mà còn có rất nhiều bản đồ khác chỉ ra một châu lục nằm ở phía Nam theo nhiều hình dạng khác nhau.
Tấm bản đồ Piri Reis mô tả đường bờ biển của Châu Phi và Nam Mỹ với sai số nửa độ kinh tuyến – một sự chính xác đến kinh ngạc
Theo quan điểm của ông McIntosh, những tấm bản đồ này đều biểu thị một lục địa hư cấu và không đưa ra bằng chứng nào về những cuộc hành trình đến vùng Châu Nam Cực. Người ta cho rằng thông thường các tấm bản đồ cổ thể hiện các tạo vật và địa điểm mang tính tưởng tượng hay thần thoại. Tuy nhiên cũng có người cho rằng những câu chuyện thần thoại này phải chứa đựng ít nhiều sự thật. Tác giả kiêm nhà nghiên cứu nổi tiếng, ông Graham Hancock, là người ủng hộ giả thuyết cho rằng đã từng tồn tại nhiều nền văn minh trong tiền sử. Theo ông Hancock, việc có nhiều bản đồ mô tả lục địa phía nam càng khẳng định tính xác thực của Châu Nam Cực trong bản đồ của Piri Reis. Lấy ví dụ, ông Hapgood và các nhà bản đồ học của Lực lượng Không quân Mỹ đã phân tích tấm bản đồ của ông Oronce Fine có từ năm 1531 và phát hiện ra bản đồ của Oronce Fine cũng vẽ đường bờ biển Châu Nam Cực với độ chính xác tương tự nếu không có băng bao phủ.
Sự chính xác đáng ngạc nhiên ở các khía cạnh khác
Phải đến năm 1790 với sự phát minh ra máy đo kinh độ khi đi biển (là một thiết bị dùng trên tàu biển để xác định kinh độ bằng cách đo thời gian) thì người hoa tiêu đi biển và các nhà bản đồ học mới có thể xác định được kinh độ một cách chính xác. Tuy nhiên trong một cuộc phỏng vấn năm 1996 với đài NBC trong loạt chương trình đặc biệt “Nguồn gốc bí ẩn của loài người” (The Mysterious Origins of Man) ông Hancock đã lưu ý rằng tấm bản đồ Piri Reis mô tả đường bờ biển của Châu Phi và Nam Mỹ với sai số nửa độ kinh tuyến – một sự chính xác đến kinh ngạc.
Không phải tất cả các chi tiết của bản đồ đều chính xác nhưng đường xích đạo đặt khá đúng và nó còn đưa ra một vài chi tiết gây ngạc nhiên khác nữa.
Ông Steven Dutch, Giáo Sư Khoa học Tự nhiên và Ứng dụng thuộc trường Đại học Wisconsin-Green Bay không cho rằng tấm bản đồ thể hiện chính xác Châu Nam Cực nhưng thừa nhận rằng tấm bản đồ chứa đựng nhiều điều bí ẩn: “Tấm bản đồ dường như có nhiều chi tiết hơn những gì mà người Châu Âu đã khám phá vào năm 1513. Lúc đó ông Pizarro còn chưa đi Peru thì làm sao ông Piri Reis lại biết đến dãy núi Andes? Có phải có ai đó đã được nghe những câu chuyện cổ tích về các ngọn núi nằm xa đất liền hay không? Thêm vào đó, chi tiết về bờ biển Nam Mỹ khá là phong phú so với sự hiểu biết của thời kỳ năm 1513. Liệu có phải tấm bản đồ đã được Piri Reis bắt đầu tạo ra, rồi mãi về sau nó mới được hoàn thành không? Liệu có phải người ta đã sao chép lại tấm bản đồ và thời gian trên đó đã bị sao chép sai hay không?
Ông Dutch cho rằng cực phía nam của Nam Mỹ có thể đã bị vẽ sai khi nó được miêu tả nhô ra về phía đông trong khi thực tế lại không phải vậy; vì thế khối đất liền mà người ta vẫn tưởng là Châu Nam Cực đó thật ra có thể do Piri Reis vẽ sai phía nam của Nam Mỹ. Ông McIntosh không cùng quan điểm với giả thuyết này nhưng ông cũng không loại trừ khả năng đó.
Dải đất liền phía nam được thể hiện trong tấm bản đồ của nhà bản đồ học nổi tiếng thế kỷ thứ 16 này thực ra là một lục địa trong truyện thần thoại, hay nó là sự nhầm lẫn về khu vực Nam Mỹ, hay nó thực sự miêu tả một cách chân thực về đường bờ biển Châu Nam Cực trong một thời kỳ lịch sử lâu đời đến kinh ngạc?
Theo Vietdaikynguyen.com