Ts. Phạm Thùy Dương, biên dịch

Giấc mơ của Tesla, mà ông đã tiết lộ cho Katheryn Johnson vào ngày 19 tháng 4 năm 1907, là chế tạo ra một ‘thành phố vô tuyến’ (một ‘radio city’, như thuật ngữ hiện đại), một trung tâm phát sóng trên Long Island được nối kết lẫn nhau đến 30 ngọn tháp khác [43]. Tất cả sẽ phát ra năng lượng, ánh sáng, âm nhạc và hình ảnh bằng các phương tiện không dây. Tầm nhìn này cũng được thảo luận với Stanford White, chắc vào năm 1898 khi họ làm việc cùng nhau tại Vườn Quảng Trường Madison về thiết kế một căn phòng với chiếu sáng nhân tạo cho một sô trình diễn điện tử. Với thù lao xấp xỉ $950, White đã hiến tặng thời gian và tài năng của mình để soạn thảo ra bản thiết kế cho một dinh thự đồ sộ 15 tầng và một phòng thí nghiệm đi kèm. Cả hai sau đó đã được dựng lên tại Shoreham, Long Island, cách thành phố New York 65 dặm. Nó được gọi là Wardenclyffe. 

Hình 9. Máy phát khuếch đại và phòng thí nghiệm của Tesla ở Wardenclyffe, Long Island được thiết kế bởi Stanford White.

Khi John O’Neill viết trong tiểu sử kinh điển của ông về Tesla năm 1944 [23], ông đã không được tiếp cận với những lá thư (được lưu bằng vi phim) từ các hồ sơ của Tesla, và vì thế O’Neill đã sai sót gán cho sự đóng góp của Morgan vào dự án kinh doanh như một hành động mang tính chất từ thiện. Thông tin này gần như đã đến trực tiếp từ Tesla, người mà O’Neill đã phỏng vấn nhiều trong cuốn sách của ông. Vào thời điểm Hunt và Draper viết tiểu sử vào năm 1964 [15], họ đã tiếp cận được với những lá thư này [42] và đã tiết lộ một cách chính xác sự hợp tác của Tesla/Morgan (được bàn đến dưới đây). Tuy nhiên, cả tiểu sử thứ hai này và tiểu sử mới của Chaney [6] đều đã không giải thích chính xác tại sao Tesla đã không thể hoàn thành cái tháp, hay những lý do cụ thể tại sao mối quan hệ của ông với Morgan đã thất bại. 

Sau khi nghiên cứu chi tiết những lá thư này và đối chiếu với dữ liệu lịch sử từ cuộc sống của Tesla và Morgan, bản phân tích trước đây đã được tạo nên để giải thích với những thuật ngữ sống động hơn bản chất chính xác của sự kiện này. Rõ ràng là ngay từ đầu, Morgan đã ngại ngần với niềm tin của ông dành cho khả năng của Tesla. Vào ngày 10 tháng 10 năm 1900, Tesla đã viết cho Morgan để giải thích tại sao ông đã xin phép về nhà một cách khá “vội vã” khi đến thăm nhà Morgan vào đêm thứ sáu trước đó. Morgan đã nêu ra một “nhận xét ngẫu nhiên” liên quan đến các bài báo gán phát minh về thiết bị không dây cũng như hệ thống điện xoay chiều cho những cá nhân khác. Một mẩu tin từ Giáo sư Slaby, một kỹ sư điện đáng kính người Đức, đã nói rằng Tesla là “cha đẻ của công nghệ không dây… [mà ông đã] thiết lập nên bằng một cách thức rõ ràng và chính xác” [42].

Toàn bộ sự công nhận dành cho Tesla đã bị tấn công trên mọi phương diện. Ví dụ như, phản hồi cho bài báo của Tesla vào tháng 6 năm 1900 trên tờ tạp chí Thế Kỷ (The Century), tờ Nguyệt San Khoa Học Phổ Thông (Popular Science Monthly) đã viết một bài phê bình với tiêu đề “Khoa học và Giả tưởng”: 

“Những biên tập viên của tờ The Century hiển nhiên thường không biết phân biệt khoa học với rác rưởi và rõ ràng đã hiếm khi cố gắng tìm ra sự khác biệt giữa các loại thuốc giả mạo, các nhà sáng chế giả mạo và các doanh nghiệp phi lý.” [47] 

Tesla đã cam đoan với Morgan những ưu tiên trước đây của ông về dòng điện xoay chiều cũng như công nghệ không dây và những ghi chú thêm trong cùng một lá thư dài rằng ông “đã đằng ký thành công bản quyền về các công nghệ cơ bản… liên quan đến truyền thông không dây… mà nó sẽ cung cấp những cơ hội chưa từng có trước đây trong khai thác thương mại xứng đáng với sự quan tâm đầy đủ của ngài”. Và rồi sau đó, ở phần kết thúc, Tesla đã can đảm thách thức ngài J. Pierpont Morgan vĩ đại: 

“Trước khi đi xa hơn, cho phép tôi nhắc ngài rằng nếu chỉ có những con người yếu tim và keo kiệt trên thế giới, thì đã chẳng có gì vĩ đại được thành tựu. Raphael đã không thể tạo được những tuyệt tác của mình, Columbus đã không thể khám phá ra châu Mĩ, và các dây cáp Đại Tây Dương đã không thể được thiết lập. Trong tất cả, ngài nên là người bắt tay vào doanh nghiệp này…[cái mà sẽ là] một nghệ thuật vô giá cho nhân loại.” 

Tesla đã tiếp cận Morgan với một kế hoạch gửi các tin nhắn không dây đến châu Âu. Mục tiêu thực sự của ông, tuy nhiên, là truyền dẫn năng lượng cũng như thông tin. Vì nhiều lý do khác nhau, gồm cả tính có vẻ như là bất khả thi của nhiệm vụ, Tesla đã không tiết lộ mục tiêu quan trọng này. 

Hình 11. John Pierpont Morgan (1837-1913) bắt đầu sự nghiệp của mình năm 1857 như là một kế toán, và đã trở thành một đối tác trong Drexel, Morgan & Co. năm 1871! Cho đến những năm đầu thập kỷ 1900, Morgan là nguồn lực chính đằng sau Morgan Guaranty Trust, điều khiển hầu như tất cả các ngành công nghiệp cơ bản của Mĩ.

Trong cuộc gặp đầu tiên của họ, Morgan đã đề xuất một sự phân chia sòng phẳng, nhưng Tesla đã nài nỉ rằng Morgan giữ “phần lớn hơn” bởi vì ông muốn Morgan sẽ điều khiển công ty, và cũng bởi vì, về mặt phân tâm học, có lẽ Tesla đang tìm kiếm hình ảnh một người cha/người anh lớn, người sẽ chăm lo cho “con trai” của mình tương tự như cách mà bất kỳ nhà hảo tâm sẽ hỗ trợ người đi theo họ trong sự nghiệp [34], [37]. 

Hợp đồng được thỏa thuận vào tháng 2 năm 1901 và được ký kết vào tháng 3. Tesla đã nhận được tổng cộng $150.000 ($50.000 nhiều hơn phần mà ông yêu cầu ban đầu), và đổi lại Morgan nhận được 51% công ty và bên cạnh đó là 51% của tất cả các bằng sáng chế hiện tại và tương lai về truyền dẫn không dây và “ánh sáng nhân tạo”. Điều này không phải theo ý muốn của Tesla bởi vì ông đã đề nghị Morgan chỉ lấy một phần của công ty, không phải các bằng sáng chế. Tesla “đã không nói gì bởi vì sợ mất lòng ngài” [41; 10/13/1404]. 

Mặc dù không được thuyết phục hoàn toàn, Morgan đã mong đợi Tesla thành công, để báo cáo kết quả các cuộc đua du thuyền trong khi nhà tài phiệt đang ở bên kia đại dương ở Luân Đôn, và cũng để gửi không dây các tin nhắn đến các tàu hơi nước trên đại dương. Hợp đồng của họ chỉ nói đến những việc đó — không thấy nhắc gì đến việc phân phối năng lượng hay ánh sáng. 

Ngày 12 tháng 2 năm 1901, Tesla đã viết một lời cảm ơn: 

“Làm thế nào để tôi có thể bắt đầu cảm ơn ngài nhân danh nghề nghiệp của tôi và nhân danh cả nhân loại vĩ đại! Ngài rồi sẽ sớm thấy rằng tôi không chỉ trân trọng sâu sắc hành động cao quý của ngài, mà còn làm cho vụ đầu tư chủ yếu mang tính nhân đạo của chúng ta [nhấn mạnh] đáng giá hàng trăm lần tổng số ngài đã đặt vào cho tôi một cách hào hùng và vương giả!” 

Hình 12. Chữ ký của J.P. Morgan trên bản hợp đồng với Nikola Tesla năm 1901 liên quan đến việc phát triển truyền thông không dây.

Như một nhà thiết kế cho sự tiến hóa của đời sống con người, Tesla đã tự do trong nhận thức của mình về phi vụ kinh doanh với Morgan. Tuy nhiên, từ quan điểm của nhà tài phiệt, sự thỏa thuận đã khá thẳng thắn. Nó không có gì là một sự đầu tư từ thiện hay nhân đạo.

Morgan đã luôn luôn có tinh thần một doanh nhân. Ngay chính những tháng Tesla làm việc cho mối hợp tác của mình, Morgan cũng đã tổ chức một quỹ tín nhiệm ngành thép khổng lồ với nguồn vốn là một tỷ rưỡi đô la. Vào tháng 3 năm 1901 Morgan đã kiểm soát các ngành công nghiệp thép, điện, tàu thủy, khai khoáng và năng lượng; ông cũng có chân lớn trong các tập đoàn điện thoại, đường sắt và bảo hiểm. Những tiềm năng mới trong công nghệ không dây chỉ là một phần cược nhỏ đối với Pierpont.

Trong phản ứng của xã hội chống lại sự ‘Morgan hóa’ của nền kinh tế Mỹ, nhiều người dân đã gia nhập các đảng phái bạo lực và cực đoan nhằm lật đổ chính phủ Mỹ. Một biểu hiện thường gặp nhất của xu hướng này là người lao động liên tiếp đình công chống lại các đại tư bản. Vì thế, Morgan đã rất muốn bảo đảm một tình hình kinh tế ổn định. Tuy nhiên, nhà tài phiệt đã có vấn đề với thế độc quyền của ngành thép, một phần bởi vì các vấn đề của thị trường và chủ yếu là bởi những tranh chấp lao động. 

Để phòng tránh trường hợp tập đoàn thép của mình vỡ nợ và phải phá sản, và để nâng tiềm năng cho những nguồn thu bổ sung, Morgan đã ‘chiêu mộ’ nhà vận động chứng khoán nổi tiếng James Keene để tạo nên nguồn cầu giả cho cổ phiếu của tập đoàn thép ông Morgan. Keene đã mua và bán những khối lớn cổ phiếu của tập đoàn US Steel (Thép Mĩ) cho những “nhà đầu tư vô hình” (về thực tế ông Keene vừa là người mua vừa là người bán trong những giao dịch chứng khoán giả tạo này) để tạo nên ảo tưởng về sự gia tăng nhu cầu mua cổ phiếu US Steel trong giới chứng khoán [47]. Chỉ trong vòng vài tuần, thị trường chứng khoán New York tại phố Wall đã trải nghiệm những ngày giao dịch sống động nhất trong lịch sử của mình. Một tháng sau đó Morgan đi tàu sang châu Âu như mọi năm. Ông đã hy vọng rằng, vào thời điểm khi ông quay lại, công ty thép của mình sẽ ổn định và việc vận hành không dây sẽ truyền đi những tin nhắn vượt Đại Tây Dương. Thời gian xem chừng có vẻ tốt.

Hình 13. Bản tin trên trang bì của tờ New York Times là một khẳng định khác thêm nữa về cuộc sống trên Sao Hỏa. 

Rủi thay cho Tesla, thậm chí ngay trước khi hợp đồng tháng 3 được ký, nhà sáng chế đã gặp những khó khan. Phần lớn những khó khăn liên quan đến những tuyên bố hùng hồn của ông về liên hành tinh. Chịu ảnh hưởng bởi nhà thiên văn học Harvard, GS. Percival Lowell, người đã phân tích về ‘các kênh đào của Sao Hỏa’ và niềm tin về có sự sống với trí tuệ ở đó, và bởi những bài viết khoa học giả tưởng về người Sao Hỏa bởi H.G. Wells và George DuMaurier (tác giả tiểu thuyết Ông của Daphne) [35], Tesla đã thông báo với thế giới rằng ông có thể nhận được những tần số xung động từ không gian, có nhiều khả năng nhất là Sao Kim hay Sao Hỏa. 

Nikola Tesla

….Tôi đã hoàn thiện thiết bị được đề cập trên đến mức là, từ phòng thí nghiệm của tôi ở những ngọn núi Colorado [1899] tôi có thể cảm nhận được những xung động của trái đất. Về thực tế, tôi nhận biết được mọi thay đổi điện từ xảy ra trong vòng bán kính 1100 dặm.

…. Tôi không bao giờ có thể quên được cảm giác đầu tiên tôi đã trải qua khi mình nhận thức rằng mình vừa chứng kiến cái gì đó có một ý nghĩa và một tầm quan trọng không thể kể xiết được đối với nhân loại. 

…. Những quan sát đầu tiên đã làm tôi kinh hoàng hoàn toàn, vì chúng đã thể hiện điều gì đó huyền bí, nếu không nói là siêu nhiên. 

…. Các cảm xúc liên tục lớn lên trong tôi rằng tôi đã là người đầu tiên nghe được lời chào từ một hành tinh này đến một hành tinh khác.

Vô số nhà chỉ trích đã tấn công vào uy tín của Tesla. Tôi nghĩ công bằng mà nói, về phương diện danh vọng và sự công nhận, Tesla đã chưa bao giờ được khôi phục, ngay cả ngày nay, 60 năm sau cái chết của ông và hơn 100 năm sau loạt bài báo này bắt đâu ra mắt người đọc. Tên của ông đã rơi vào quên lãng và thường chỉ xuất hiện trong giới huyền môn và trên những kệ sách đầy bụi [31], [35], [36]. Một nhân vật bí ẩn (“Ngài X”) đã bình luận trong một tạp chí để “cảnh báo …tất cả các độc giả … [rằng] những phát biểu vừa được công bố của Tesla đã làm mất uy tín của ông trong mắt của những vị thẩm phán có thẩm quyền…. Những bài viết sống động của ông cần được đọc một cách cực kỳ thận trọng. Những thí nghiệm điện đưa ra sử dụng thương mại của ông phải được thẩm định chứng nhận bởi những thành công thương mại. Những dự đoán của ông về khoa học đã quá liều lĩnh khi để mất đi mối quan tâm. Triết lý của ông thật ngu xuẩn chẳng có giá trị gì [49].”

Hình 14. Percival Lowell (1855-1916) tại đài thiên văn lừng danh thế giới của ông gần Flagstaff. Bài viết của ông về Sao Hỏa đã tiếp năng lượng cho nhiều dự đoán trong giới khoa học vào đầu thế kỷ 20!

Tuy nhiên, không phải tờ báo nào cũng tấn công với giọng điệu như thế. Tạp chí The Electrical World & Engineer (Thế giới Điện và Kỹ Sư), một tạp chí uy tín và đáng kính hơn đã đơn giản chỉ thuật lại những tuyên bố về liên hành tinh của Tesla. Đã được biết đến những khám phá của Lowell về ‘những con kênh trên Sao Hỏa’ (hơn 7 năm qua), cộng đồng ngành điện không tấn công kinh dị như các phe phái báo chí phổ thông.

Hunt và Draper đã đưa ra giả thiết rằng Tesla có thể bắt lấy xung động từ một chuẩn tinh [15]; trong khi đó tôi giả thuyết rằng Tesla có thể đã bắt được sóng từ những thí nghiệm ở châu Âu của Marconi hoặc là những xung động của những người đang làm thử nghiệm nghiệp dư trong truyền dẫn không dây [34], [36].

Morgan, không nghi ngờ gì, đã bị nhiễu loạn bởi các cuộc tấn công của báo chí và bởi những tuyên bố lạ lùng của Tesla. Tuy nhiên, nhà tài phiệt đã không thể than phiền lớn tiếng bởi vì chính người kỹ sư hàng đầu của General Electric, Elihu Thomson, đã cho tất cả đồng nghiệp của ông ta xem “các kênh trên Sao Hỏa” bằng kính viễn vọng mà ông mới tậu được! [45].

Sau đó không lâu, thậm chí trước khi Morgan đi châu Âu, Tesla đã làm (một cách tình cờ) chính điều ông đã hứa sẽ không làm. Ông đã lừa dối ân nhân của mình; Morgan sẽ không bao giờ tha thứ cho ông. “Ván đã đóng thuyền” sau khi Tesla đọc một bài báo của Marconi về những bằng sáng chế không dây mới của ông đã được xác nhận bởi các kỹ sư tư vấn Pupin và Edison: 

“Tôi [Marconi] là người đầu tiên để thực hiện một hệ thống, trong đó bao gồm phần chính là cái có thể gọi là cuộn dây Tesla, phần thứ hai được nối với trái đất hay là một vật dẫn trên không…. [191]. 

Tesla nhắc đến sự kiện trên trong một lá thư gửi cho Morgan được viết ba năm sau đó: 

“Khi tôi phát hiện ra một cách tình cờ, rằng những người khác, những người đã chế giễu những gì tôi đã làm và hạ uy tín thiết bị của tôi đã bí mật sử dụng nó, rõ ràng là đã thực hiện lại tương tự, tôi thấy bản thân đối mặt với những điều kiện hoàn toàn không thể thấy trước được… Sự tham gia của ngài [Morgan] đã kêu gọi một sự xem xét cẩn thận các kế hoạch của tôi.” 

Tôi không thể phát triển việc kinh doanh một cách chậm rãi theo kiểu của một cửa hàng tạp hóa. Tôi không thể tường thuật các cuộc đua du thuyền hay báo hiệu các tàu hơi nước báo đến. Không có tiền trong chuyện này. Đây không phải là chuyện kinh doanh với một người ở vị thế và tầm quan trọng như ngài. Có lẽ ngài chưa bao giờ trân trọng đầy đủ cảm giác của sự bắt buộc này.[42; 10/13/1904]. 

Trong đoạn văn này Tesla cho thấy một sự hiểu lầm hoàn toàn về tính cách của Morgan, bởi vì, không giống như nhà sáng chế, người mà những ý tưởng của ông ở những nơi trừu tượng và tương lai, tâm trí của Morgan là ở hiện tại. Ông thích đi tàu và những cuộc đua du thuyền, và sẽ bực bội với một sự đề nghị khác về điều mà một người ở vào vị trí của ông nên hay không nên làm gì. 

Tesla nói với Morgan trong lá thư rằng ông phải thay đổi các kế hoạch của mình. Nhờ lợi thế của “những đối thủ cạnh tranh khôn ngoan”, Tesla đã quyết định xây dựng một ngọn tháp khổng lồ truyền phát thay vì hai cái nhỏ hơn mà ban đầu ông đã đề nghị. Nghịch lý thay cho Tesla vốn vị tha, lòng tham của ông cũng là một nguồn động lực mạnh mẽ khi mục tiêu của ông chỉ đơn giản là chôn vùi bên đối lập và tạo nên một doanh nghiệp “tương xứng với vị trí của ngài [Morgan] trong cuộc sống và của tôi như một người tiên phong trong lĩnh vực này, người đã hình thành tất cả những nguyên lý quan trọng [42; 10/13/1904].

Tesla đã đạt đến đỉnh cao của nhân loại. Bản ngã của ông đã tăng lên với thời cơ, bởi vị thầy phù thủy đã ấp ủ ý tưởng của một hệ thống viễn thông sẽ cách mạng hóa không chỉ những ngành công nghiệp cáp và điện thoại hiện hữu, mà còn cả những dịch vụ tin tức có dây, các doanh nghiệp chiếu sáng và phân phối năng lượng. Hệ thống không dây toàn thế giới sẽ phân phối không chỉ những tin nhắn mã hóa kiểu Morse, như Marconi đã từng dự định, mà còn những cuộc đàm thoại viễn thông quốc tế, hình ảnh và các bài báo đến các thuyền buồn, năng lượng để chạy những xe điện ở Luân Đôn, và chiếu sáng cho thế giới. Tầm nhìn cuối cùng của Tesla thậm chí còn bao gồm cả việc sáng tạo ra mưa ở sa mạc, ánh sáng tự nhiên trên bầu trời để chiếu sáng những tuyến đường hàng hải vào ban đêm, và cả truyền thông liên lạch liên hành tinh! 

Đạt được ý thức vũ trụ, Tesla đã dâng tặng sự sáng tạo này cho vị vua tài chính của thế giới, và vị vua đã chấp nhận. Đối với nhà phát minh, việc mà tầm nhìn của ông đã không có trong những điều khoản cụ thể của bản thỏa thuận chỉ là một chi tiết nhỏ và không quan trọng. Tesla cũng đã xem nhẹ hệ quả thiết yếu của hệ thông năng lượng không dây của mình là Morgan và các nhà tài phiệt khác sẽ phải cập nhật toàn bộ những hệ thống năng lượng, ánh sáng và thông tin liên lạc của mình. Và ngay cả nếu như không may mắn và Morgan không cung cấp thêm tài chính, Tesla vẫn còn tiền riêng của ông và nhân cách để thu hút thêm những nhà đầu tư khác. 

(còn tiếp)

Theo http://www.nangluongmoisaigon.org/tesla—th7847y-phugrave-th7911y-b7883-quecircn-latildeng—ph7847n-2.html