Trứng cá, đông y gọi là phấn thích là chứng bệnh thường gặp ở tuổi dậy thì cả nam và nữ, bệnh còn gặp ở thời kỳ tiền mãn kinh ở phụ nữ, bệnh ở hệ thống bì phu tấu lý nhưng có liên quan mật thiết tới nội tạng.
Hình thái lâm sàng đa dạng, tuỳ theo nguyên nhân mà có các biểu hiện lâm sàng ở một vùng hoặc cả mặt, mức độ dày mỏng khác nhau, liên tục hay từng đợt, bệnh dai dẳng. Bệnh tuy không nặng ít ảnh hưởng đến sức khoẻ nhưng ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý xã hội do đó người bệnh cần được điều trị.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Theo chức năng tạng phủ phế chủ bì mao, có công năng tuyên phát, việc bài xuất độc tà ra ngoài bằng đường phế vệ là công năng của phế. Khi phong nhiệt kết tụ ở phế được đưa đến bì phu tấu lý mà không truyền tống ra ngoài được lưu chú lâu ngày thành những mụn ung ngay tại tấu lý.
Đầu mặt là nơi hội tụ của các kinh dương (Đầu mục chư dương chi sở hội). Phong nhiệt thuộc dương tính thăng phù, kinh dương minh lên mặt vòng qua má, môi nên khi bị phong nhiệt hay gây bệnh tại vùng mặt. Tấu lý bị bế tắc làm phong nhiệt không bài xuất được tiếp tục thành ung làm cho bệnh dai dẳng khó khỏi dứt.
Sau đây xin giới thiệu một số bài thuốc trị bệnh tùy theo từng thể.
Thể phế kinh phong nhiệt
Triệu chứng: Phấn thích đỏ, sưng, nóng, đau, có mụn mủ ngứa, khó chịu, cảm giác buồn ngứa trên mặt; tiểu tiện vàng sẻn; Chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng. Mạch phù sác.
Phương pháp điều trị: Sơ phong, tuyên phế, thanh nhiệt.
Bài thuốc: Tỳ bà thanh phế ẩm:
Nhân sâm 10g, tỳ bà diệp 12g, hoàng liên 8g, tang bạch bì 16g, hoàng bá 12g, cam thảo 6g. Các vị trên + nước 1.500ml, sắc lọc bỏ bã lấy 150ml.
Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia đều làm 3 lần.
Thể trường vị thấp nhiệt
Triệu chứng: Phấn thích đỏ sưng, bì phu trơn nhầy, nổi sẩn nhiều cục dầy có khi thành từng mảng, có mụn mủ, chán ăn, bụng đầy, đại tiện táo, tiểu vàng sẫm; Chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt. Mạch hoạt sác.
Phương pháp điều trị: Thanh nhiệt, hoá thấp, thông phủ.
Bài thuốc: “Nhân trần cao thang gia giảm”:
Nhân trần 24g, chi tử 16g, thiên hoa phấn 12g, đại hoàng 12g. Các vị trên + nước 1600ml, sắc lọc bỏ bã lấy 150ml. Sắc uống ngày 1 thang, chia đều làm 3 lần.
Thể xung – nhâm thích phấn
Triệu chứng: Phấn thích lúc đầu chỉ mọc ở hai gò má sau lan nhanh ra cả mặt, nhiều, dày, chân cứng. bệnh tăng giảm hoặc khỏi theo chu kỳ hoặc bệnh lý của kinh nguyệt. Bệnh kéo dài, sắc da xạm kém tươi nhuận. Mạch huyền hoạt.
Phương pháp điều trị: Sơ can, hoạt huyết, thông kinh, khứ ứ.
Bài thuốc: “Huyết phủ trục ứ thang gia giảm”:
Đương quy 12g, sinh địa 16g, đào nhân 10g, hồng hoa 08g, chỉ xác 10g, xích thược 10g, sài hồ 12g, cam thảo 06g, cát cánh 10g, xuyên khung 12g, ngưu tất 10g, thiên hoa phấn 12g. Các vị trên + nước 1.800ml, sắc lọc bỏ bã lấy 200ml. Ngày uống 1 thang chia đều 3 lần.
Phòng bệnh và hộ lý
Chú ý giữ gìn vệ sinh da. Xoa nhẹ da mặt hàng ngày vào buổi sáng và trước khi đi ngủ. Tránh táo bón, ăn đủ rau xanh, hoa quả. Chữa trị các nguyên nhân như rối loạn kinh nguyệt, thống kinh…
TTND. BS. TRẦN VĂN BẢN
(Trung ương Hội Đông y Việt Nam)
(theo suckhoedoisong)