Nỗ lực của Trung Quốc để giành chiến thắng hỗ trợ ngoại giao đã không thành công, ngay cả khi Bắc Kinh sử dụng “củ cà rốt và cây gậy” kinh tế.

South China Morning Post (SCMP) ngày 12/5 đưa tin cho biết, căng thẳng gia tăng ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương trước thời điểm Tòa Trọng tài Thường trực tại The Hague đưa ra phán quyết quan trọng về việc Philippines kiện tuyên bố chủ quyền (phi pháp) của Trung Quốc tại Biển Đông.

Trung Quốc đã khước từ tham gia phiên tòa cũng như công nhận và thực thi phán quyết của tòa án quốc tế, dự kiến sẽ xuất hiện trong cuối tháng này hoặc đầu tháng 6 tới.

Quyền lợi của Trung Quốc không quan trọng hơn lợi ích của các nước khác. Không thể có được bạn bè được thông qua đe dọa.

Trong khi đó, Washington thể hiện quyết tâm duy trì hoạt động tự tuần tra ở Biển Đông nhằm khẳng định tự do hàng hải trên tuyến đường thương mại đông đúc hàng đầu quốc tế. Tổng thống Mỹ Barack Obama trước đó nói rằng Trung Quốc sẽ phải trả giá đắt nếu chọn cách đi ngược lại các quy tắc và chuẩn mực quốc tế.

Những nước ủng hộ Trung Quốc

Bắc Kinh tuần trước tuyên bố rằng hơn một chục quốc gia ở châu Á, châu Âu và châu Phi đã ủng hộ ít nhất là một phần lập trường của Trung Quốc rằng tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông chỉ nên giải quyết giữa các bên có liên quan trực tiếp, không có sự can thiệp từ bên ngoài. Danh sách các quốc gia này, theo Bắc Kinh, gồm có Nga, Ấn Độ, Ba Lan, Sudan, Pakistan, Belarus, Brunei.

Trong khi đó, các nhà ngoại giao Trung Quốc cũng tăng cường vận động trên các diễn đàn quốc tế. Ouyang Yujing, người đứng đầu Ủy ban biên giới và hải dương, tuần trước tuyên bố rằng phiên tòa không có gì hơn “một trò hề chính trị dưới vỏ bọc của pháp luật” và chỉ trích Tòa Trọng tài đã chấp nhận vụ kiện của Philippines, bất chấp sự phản đối của Bắc Kinh.

Truyền thông nhà nước Trung Quốc gọi vụ kiện là một âm mưu do Mỹ thúc đẩy nhằm thúc đẩy tình cảm chống Trung Quốc, kiềm chế Trung Quốc. “Vấn đề Biển Đông chỉ là một cái cớ để Mỹ can thiệp vào vấn đề khu vực, khuấy động căng thẳng nhằm cô lập Trung Quốc”, Nhân dân Nhật báo bình luận.

Theo SCMP, mặc dù không chắc chắn Bắc Kinh sẽ phản ứng như thế nào với phán quyết bất lợi cho mình, nhưng chắc chắn thắng lợi của Philippines là đã giáng được một đòn mạnh vào chiến lược của Trung Quốc đối với tuyên bố chủ quyền trong khu vực và thúc đẩy các quốc gia khác tìm kiếm sự hỗ trợ từ tòa án quốc tế, các nhà phân tích cho hay.

Tiến sĩ Bonnie Glaser, thuộc Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế tại Hoa Kỳ, cho biết nỗ lực của Trung Quốc để giành chiến thắng hỗ trợ ngoại giao đã không thành công, ngay cả khi Bắc Kinh sử dụng “củ cà rốt và cây gậy” kinh tế.

“Bài học rút ra là quyền lợi của Trung Quốc không quan trọng hơn lợi ích của các nước khác. Không thể có được bạn bè được thông qua đe dọa”, Glaser nói.

Trung Quốc thua trong trận chiến tại tòa án dư luận quốc tế

“Trung Quốc thua trong trận chiến tại tòa án dư luận quốc tế”, Tiến sĩ Jay Batongbacal, của Đại học Philippines kết luận.

Trong một tuyên bố tuần trước, Bắc Kinh nói rằng nước này đã đạt được thỏa thuận với Campuchia, Brunei và Lào về việc các bên có tranh chấp ở Biển Đông nên giải quyết vấn đề thông qua đàm phán song phương trực tiếp và nó không ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa Trung Quốc và các nước ASEAN. Tuy nhiên, tờ Phnom Penh Post sau đó dẫn lời phát ngôn viên chính phủ Campuchia Phay Siphan bác bỏ báo cáo này.

Giáo sư Pang Zhongying thuộc Đại học Renmin của Trung Quốc, cho rằng Trung Quốc đã đánh giá quá cao việc nước này đã giành được sự ủng hộ từ các quốc gia khác trong vấn đề Biển Đông: “Ảnh hưởng của họ (Trung Quốc) khá hạn chế, mặc dù đã sử dụng lợi ích kinh tế để gây áp lực”.

Một số nhà ngoại giao ASEAN cáo buộc Trung Quốc đang cố gắng chia rẽ sự đoàn kết trong khối, mặc dù Bắc Kinh phủ nhận điều này.

Ngay cả một số phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc cũng tin rằng không nên quá lạc quan trong vấn đề này phải phần lớn các đồng minh của Trung Quốc “không hoàn toàn hỗ trợ các tuyên bố chủ quyền (phi pháp) của Bắc Kinh ở Biển Đông”.

Shi Yinhong, một giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Renmin, thừa nhận rằng cơ sở tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc bắt nguồn từ các dữ liệu lịch sử không thuyết phục đối với các nước láng giềng đã khiến cho Bắc Kinh không thể giành được sự ủng hộ lớn từ cộng đồng quốc tế.

“Trung Quốc thua trong trận chiến tại tòa án dư luận quốc tế”, Tiến sĩ Jay Batongbacal, của Đại học Philippines kết luận.

Trong một chuyến đi đến châu Á năm ngoái, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ash Carter chỉ trích Bắc Kinh phá hoại an ninh trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Ông cho biết Mỹ đã “quan ngại sâu sắc” về quy mô cải tạo đất của Trung Quốc cũng như triển vọng quân sự hóa hơn nữacác đảo và nhấn mạnh rằng động thái này sẽ thúc đầy “nguy cơ xảy ra tính toán sai lầm hoặc xung đột”.

Tổng thống Obama gần đây cũng chỉ ra rằng Trung Quốc đang cố “chơi xấu” các nước láng giềng của mình và “không hành động theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế”.

Hỗ trợ lập trường của Mỹ và Liên minh châu Âu, Hugo Swire – một quan chức Anh phụ trách vấn đề khu vực Đông Nam Á, cảnh báo rằng Trung Quốc nên tôn trọng phán quyết của Tòa Trọng tài.

Hành động tiếp theo của Trung Quốc

Việc Bắc Kinh từ chối tham gia phiên tòa và công nhận phán quyết sẽ biến nước này giống như một kẻ bắt nạt trong phần còn lại của thế giới.

Điều khiến nhiều học giả quan tâm hơn cả chính là các biện pháp kiềm chế Trung Quốc sau khi có phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực. Chỉ phán quyết không sẽ không giúp giải quyết triệt để các tranh chấp ở Biển Đông hay khiến Trung Quốc dừng các dự án cải tạo đất đá (phi pháp) của mình trong khu vực.

Cả Glaser và Giáo sư Jerome Cohen, một chuyên gia hàng đầu về luật Trung Quốc tại trường Đại học Luật New York, cho biết việc Bắc Kinh từ chối tham gia phiên tòa và công nhận phán quyết sẽ biến nước này giống như một kẻ bắt nạt trong phần còn lại của thế giới. “Những nỗ lực như vậy, tất nhiên, chỉ tiếp tục làm hại cái gọi là quyền lực mềm của Trung Quốc”, ông nhấn mạnh.

Sự quyết đoán của Trung Quốc đã đặt ra một mối đe dọa hiện hữu đối với các nước láng giềng và đẩy họ tiến gần hơn với Mỹ, chuyên gia Batongbacal kết luận và nhấn mạnh thêm rằng phán quyết sẽ hỗ trợ cơ sở pháp lý cho sự hiện diện của Mỹ trong khu vực.

Các chuyên gia quân sự Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh có khả năng trả đũa, phản đối phán quyết bằng cách đẩy mạnh nỗ lực củng cố quyền kiểm soát của mình đối với bãi cạn Scarborough, được gọi là đảo Hoàng Nham ở Trung Quốc, nằm khoảng 230km ngoài khơi bờ biển Philippines. Bắc Kinh cũng có thể có thể tuyên bố thiết lập cái gọi là khu nhận diện phòng không ở Biển Đông như đã từng thực hiện ở Hoa Đông năm 2013.

“Căng thẳng có thể tiếp tục leo thang bởi vì đối với các nhà lãnh đạo Trung Quốc, mục tiêu cuối cùng của họ là làm cho quân đội đủ mạnh để từ chối Mỹ thực thi quyền tự do hàng hải trong khu vực và dần dần siết chặt tất cả các bên tranh chấp, đẩy các đối thủ ra khỏi Biển Đông.

Quan hệ với các nước láng giềng là quan trọng, nhưng chúng tôi đã nhận ra rằng nếu không có sức mạnh quân sự, chúng tôi sẽ không thể giành chiến thắng trận chiến này ở Biển Đông. Đó là lý do tại sao có những dấu hiệu ngày càng tăng rằng các lãnh đạo Trung Quốc hiện nay ưu tiên tăng cường sức mạnh cứng trong ba năm qua và dường như không có ý định lùi bước trước sức ép quốc tế”, Shi nói.

Một số nhà phân tích khác cho rằng các tuyên bố của Trung Quốc chủ yếu là nhằm để định hướng dư luận nước này, chuyển hướng sự chú ý của công chúng ra khỏi các vấn đề chính trị và kinh tế lớn hơn.

Hoàng Hải