Kể từ năm 1949, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan (Mỹ) đã treo bức tranh Portrait of a Man, mô tả một người đàn ông có râu ngoài 30 tuổi, trên cùng một bức tường với những chân dung nổi tiếng khác do danh họa Tây Ban Nha bậc thầy thế kỷ 17 Diego Velazquez vẽ. Thế nhưng, bức tranh Portrait of a Man có phải là tác phẩm của Velazquez hay do các học trò ông vẽ ra?
Sau khi nghiên cứu kỹ bức tranh, ông Keith Christiansen – Trưởng ban Tranh châu Âu tại Bảo tàng Metropolitan, đồng thời là một nhà bảo tồn, cuối cùng đã có câu trả lời. Ông nói: “Portrait of a Man (Chân dung người đàn ông) đã ám ảnh tôi trong suốt 25 năm. Tôi thấy khó tin rằng một tác phẩm chất lượng như vậy lại có thể là sản phẩm của một xưởng sản xuất đại trà”.
Thực ra, các chuyên gia trước đây có lý do để nghi ngờ về tác giả đích thực của bức tranh: Hàng chục năm phục chế bằng lớp sơn dầu đã khiến màu sắc của nó trông sẫm hơn nhiều so với các bức tranh khác của Velazquez. Trong những năm 20, Portrait of a Man được phục chế nhiều lần và làm sạch, rồi đến năm 1953 và năm 1965 lại được quét màu sơn dầu lại. Trong thập kỷ 60, một học giả hàng đầu tuyên bố rằng đây là sản phẩm từ xưởng vẽ của Velazquez đến năm 1979, bảo tàng lại một lần nữa “hạ cấp” bức tranh, không coi đây là tác phẩm do chính tay Velazquez tạo ra.
Portrait of a Man sau khi được phục chế.
Cho đến khi các nhân viên của Metropolitan bắt đầu ghi mục lục các bức tranh Tây Ban Nha trong bộ sưu tập của bảo tàng thì Christiansen yêu cầu ông Michael Gallagher, Trưởng ban Bảo tồn tranh, nghiên cứu kỹ lưỡng Portrait of a Man một lần nữa. Ông Gallagher không chỉ nghiên cứu tranh mà còn cẩn thận làm sạch bụi bẩn và những lớp sơn phục chế. Khi những chi tiết như các nhát cọ vẽ chiếc cổ áo, nổi lên thì ông khẳng định những suy nghĩ của Christiansen là có cơ sở. Bởi dưới những lớp sơn qua các lần phục chế sơ sài đã lộ ra rõ rệt phong cách vẽ tinh tế của danh họa Velazquez. Quan điểm của Gallagher và Christiansen cũng nhận được sự ủng hộ của Jonathan Brown, một chuyên gia hàng đầu về Velazquez. “Đây là một phát hiện kỳ diệu, giống như truyện cổ tích của nàng Lọ Lem”, ông Brown nói.
Trước khi được làm sạch, màu sơn dầu của Portrait of a Man bị xỉn đến mức Brown không tin Velazquez đã vẽ ra nó. Phát hiện này đặc biệt có ý nghĩa vì Velazquez là một họa sĩ “lấy cảm hứng bằng những ngụm rượu” và sức sáng tác của ông ở mức vừa phải. Brown ước tính hiện chỉ có 110 – 120 bức tranh của Velazquez được biết đến. Ông là nghệ sĩ hàng đầu trong triều vua Philip IV. Từ đầu thế kỷ 19, các tác phẩm của Velazquez là khuôn mẫu của các họa sĩ theo thuyết duy thực và ấn tượng, đặc biệt là Édouard Manet. Sau đó, nhiều nghệ sĩ hiện đại, trong đó có các họa sĩ Tây Ban Nha Pablo Picasso và Salvador Dalí, cũng như họa sĩ Anh Francis Bacon, đã tôn vinh Velazquez bằng việc tái tạo nhiều tác phẩm nổi tiếng nhất của ông.
Bức tranh Portrait of a Man trước khi được làm sạch.
Lịch sử của Portrait of a Man được ghi lại một cách đầy đủ: Nhà sưu tầm Jules Bache, chủ nhân một công ty môi giới của Mỹ trước Thế chiến II và là một nhà bảo trợ chính của Metropolitan, đã tặng bức tranh cho bảo tàng. Năm 1926 Bache mua bức tranh từ tay nhà buôn Joseph Duveen với giá 1,125 triệu USD – một khoản tiền rất lớn thời đó, tương đương với 13 triệu USD hiện nay, vì cho rằng đây là chân dung tự họa của Velazquez.
Nguồn gốc hoàng gia của bức tranh lại càng làm tăng giá trị của nó, bởi trước khi lọt vào nhà Duveen Portrait of a Man thuộc sở hữu của Bá tước Johann Ludwig von Wallmoden-Gimborn, con trai ngoài giá thú của Vua Anh George II, và sau này trở thành vị quốc vương cuối cùng của công quốc Hanover (thuộc Đức) George V.
Các màu được sử dụng trong dự án bảo tồn tranh
Ông Christiansen cho biết: “Gương mặt của người đàn ông trong Portrait of a Man, với đôi mắt mệt mỏi và chiếc mũi có điểm tương đồng kỳ lạ với người đàn ông trong bức tranh The Surrender of Breda (1634-35) mà Velazquez vẽ để kỷ niệm chiến thắng của Tây Ban Nha trước quân Hà Lan. Họa phẩm này hiện được trưng bày trong bảo tàng Prado ở Madrid và có cùng niên đại với Portrait of a Man, lúc đó danh họa 35 tuổi”.
Song cho tới thời điểm này không ai dám chắc liệu nhân vật trong bức The Surrender of Breda hay người đàn ông trong Portrait of a Man có phải là Velazquez hay không. Các bức tranh khác của Velazquez, như kiệt tác La Meninas ở bảo tàng Prado, được ông vẽ khi đã 57 tuổi.
Lương Tuấn Vĩ (TT&VH)
