Khác với tính chất của các chất liệu điêu khắc truyền thống như đá, gỗ, đồng… Chất liệu sắt – thép, với độ mút hai đầu của khả năng gia cố đều có thể đến cùng cực mảnh mai uốn éo. Hoặc đặc nặng, lạnh lẽo vốn lâu nay không quen được đem làm chất liệu điêu khắc, mà chỉ dùng trong xây dựng là chủ yếu. Các bài học trong các trường nghệ thuật hình như cũng chưa có các tiết học riêng về điêu khắc kim loại. Sinh viên tốt nghiệp ra trường có chọn chất liệu này, thì cũng là do các giáo sư có tư tưởng cách tân khuyến khích.

Khoảng cách của Lương Văn Trịnh

1. Trong gần 10 năm nay, thi thoảng có những triển lãm điêu khắc thuần túy kim loại. Mà khởi đầu cũng là các tác giả vốn là giảng viên điêu khắc của trường Mỹ thuật Việt Nam như Đào Châu Hải, Nguyễn Thị Hiền, Mai Thu Vân nghiên cứu và thử nghiệm như kim loại, thủy tinh… Sau đó là các lớp cử nhân mới tốt nghiệp say mê đeo đuổi nghệ thuật như Khổng Đức Tuyền, Nguyễn Ngọc Lâm (hai người này hiện cũng là giảng viên điêu khắc trẻ), Nguyễn Huy Tính, Lương Văn Việt.

Ngôn ngữ điêu khắc được phát huy, và đời sống hiện đại cũng biến chuyển khá thú vị trong khả năng chuyển tải phong phú của sắt thép. Đặc biệt là tính song hành của sự mạnh mẽ và thủ thỉ tâm tình của tự thân chất liệu. Sắt cũng có thể làm vũ khí, là chất liệu bền vững và “đe dọa”, nhưng đôi khi có thể cũng nhẹ và day dứt, tinh tế như là khói…

14 tác giả trẻ trong triển lãm Điêu khắc sắt hàn lần đầu tiên do Hội tổ chức này, tác giả lớn tuổi nhất như Trần Đức Sỹ, Nguyễn Nguyên Hà mới trên dưới 40 (là độ tuổi sáng tác sung sức của nghề điêu khắc). Các tác giả trẻ nhất, cũng chỉ mới tốt nghiệp đại học. Cuộc ra quân có tính chất “binh đoàn” này thể hiện được ngay sức trẻ cũng như sức mạnh của chất liệu.

2. Chủ đề sáng tác trong triển lãm cũng rất phong phú, từ những bi kịch trong đời sống hiện đại, đến thiên nhiên hoặc những câu chuyện cá nhân và cả những vấn đề xã hội. Mỗi nghệ sĩ tìm tòi được từ chất liệu kim loại này, và mỗi người đánh thức nó theo một cách riêng để cho “sắt có tâm trạng” (như nhà điêu khắc Mai Thu Vân nhận định). Từ đơn giản nhưng mãnh liệt như khối của Thái Nhật Minh (Đầu chiến binh). Hoặc thanh thoát và duyên dáng như Nguyễn Ngọc Lâm, với tổ hợp dây thép mảnh hàn nối vào nhau như bao quanh một trái tim (Hạt mầm). Hoặc hóm hỉnh và khéo léo như Trần Trọng Tri (Con khỉ và khẩu súng)...

Nhà điêu khắc “già” nhất trong số những tác giả trẻ là Trần Đức Sỹ, với phong cách “citi cắt lớp” quen thuộc ổn định đem đến một tác phẩm nhiều tâm trạng đến mức… phát sợ. Đó là một chiếc ghế nhỏ, rất duyên dáng, nhưng đố ai dám ngồi vào đấy? (Cắt lớp ghế V).

Hạt mầm của Nguyễn Ngọc Lâm

Đặc điểm đáng hy vọng nhất ở triển lãm này là xuất hiện một số tác giả rất trẻ thuộc lứa nghệ sĩ thứ ba “sờ vào thép”, hầu hết là các tác giả vừa mới tốt nghiệp đại học, đã có những sáng tác đầu tay, nhưng bộc phát nhiều tiềm năng trên chất liệu này. Đây đó cũng vẫn còn một số tác phẩm mang tính trang trí hoặc mô tả đơn giản, chưa bộc lộ hết khả năng của ngôn ngữ thép. Nhưng điều đó cũng là dễ hiểu. Bởi họ mới bắt đầu bước vào ngưỡng cửa trên con đường lâu dài của sự nghiệp điêu khắc nói chung, cũng như những đặc trưng riêng của chất liệu thời đại.

3. Điều đáng nói cuối cùng là, một tác phẩm – vật thể có tính nghệ thuật điêu khắc, là những khối hình vật chất ba chiều có sức “làm cong không gian” xung quanh nó rất mạnh. Điều đó có nghĩa là sự bày biện phải có một khoảng đủ rộng để tác phẩm có thể “thở” và người xem có bước lùi để thưởng thức. Hơi tiếc rằng triển lãm bày trên tầng 3 Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, không gian hơi chật chội và hội hè, các tác phẩm – nói một cách nhân cách hóa là các “sinh thể” điêu khắc sắt hàn này đành cụ cựa thì thầm theo kiểu “cây chạm lá, cá chạm vảy” với nhau. Mong rằng sau triển lãm “báo cáo” này. Sẽ có một cơ hội khác bày biện lại các tác phẩm ở một chỗ hợp lý hơn. Để tiếng nói của sắt đồng hành với tâm tư của những người trẻ này, cất lên được những thanh âm vang vọng.

Vũ Lâm