1.Chất truyền dẫn thần kinh

– Khái quát: Chất dẫn truyền thần kinh là các chất hóa học nội sinh dẫn truyền các tín hiệu từ một nơron đến một tế bào đích qua một xi-náp.

– Cơ chế hoạt động của chất truyền dẫn thần kinh:

+ Các chất dẫn truyền thần kinh được đóng gói trong các cúc xi-náp tập trung thành nhóm nằm dưới màng của đầu tận cùng sợi trục, ở vùng trước xi-náp. Chúng được giải phóng vào và khuếch tán qua khe xi-náp, nơi chúng gắn vào các thụ thể chuyên biệt nằm trên màng sau xi-náp.
+ Sự giải phóng của các chất dẫn truyền thần kinh thường theo sau một điện thế hoạt động được truyền đến xi-náp, nhưng cũng có thể theo sau một điện thế chọn lọc. Sự giải phóng ở mức độ thấp cũng xảy ra ngay cả khi không có kích thích điện. Các chất dẫn truyền thần kinh được tổng hợp từ nhiều tiền chất đơn giản, như các axit amin, có rất nhiều trong thức ăn (hàm lượng 120 – 200 mg trong 1kg gạo mầm Vibigaba) và chỉ cần một số ít các phản ứng sinh tổng hợp để chuyển hóa thành các chất dẫn truyền thần kinh.

Cơ chế truyền dẫn bằng xi – náp hóa học

– Lịch sử tìm hiểu và phát triển của chất truyền dẫn thần kinh:

+ Cho đến đầu thế kỉ 20, các nhà khoa học vẫn cho rằng phần lớn sự liên lạc giữa các xi-náp trong não là do điện. Tuy nhiên, Ramón y Cajal (1852–1934) nhờ sự khảo sát mô học kĩ càng đã phát hiện ra giữa các nơ-ron có một khe hở rộng từ 20 đến 40 nm, mà ngày nay chúng ta gọi là khe xi-náp. Sự tồn tại của khe hở này dẫn đến suy đoán rằng sự liên lạc giữa các xi-náp diễn ra là do các tín hiệu hóa học được truyền qua khe xi-náp
+ Năm 1921 nhà dược lí học người Đức Otto Loewi (1873–1961) xác nhận rằng các nơ-ron có thể liên lạc với nhau bằng cách giải phóng các chất hóc học. Qua một chuỗi các thí nghiệm trên dây thần kinh phế vị (dây thần kinh lang thang) của ếch, Loewi đã làm chậm nhịp tim của ếch bằng cách kiểm soát lượng dung dịch muối hòa tan có mặt xung quanh dây thần kinh phế vị. Trong quá trình hoàn thành thí nghiệm trên, Loewi đã khẳng định rằng sự điều hòa hoạt động của tim của hệ thần kinh giao cảm có thể được thay thế bằng sự thay đổi nồng độ các chất hóa học.
Ngoài ra, Otto Loewi được xem là người đã phát hiện ra acetylcholine (ACh)—chất dẫn truyền thần kinh đầu tiên được phát hiện. Tuy nhiên, một vài nơ-ron thì liên lạc với nhau qua các xi-náp điện được thông nối với nhau qua các khe tiếp hợp, cho phép các ion nhất định khuếch tán trực tiếp từ tế bào này qua tế bào khác.

– Phân loại chất truyền dẫn thần kinh: Có nhiều cách phân loại chất dẫn truyền thần kinh. Cách phân loại phổ biến là chia ra làm các axit amin, các peptide, và các monoamin. Các nhóm lớn của chất dẫn truyền thần kinh:

+ Các axit amin: glutamat, aspartat, D-serin, axit gamma-aminobutyric (GABA), glycin
+ Các monoamin và các amin sinh học khác: dopamin (DA), norepinephrin (noradrenalin; NE, NA), epinephrin (adrenalin), histamin, serotonin (SE, 5-HT)
+ Các peptid: somatostatin, chất P, các peptid opioid
+ Các chất khác: acetylcholin (ACh), adenosin, anandamid, nitric oxid, v.v

2.Chất GABA là gì?

– Khái quát: GABA là chất truyền dẫn thần kinh thuộc nhóm các axit amin, có tác dụng ức chế tại hơn 90% các xi-náp.
– Công thức phân tử: C4H9NO2

Cấu trúc hóa học và cấu tạo phân tử của GABA

-Tầm quan trọng của chất GABA: không thể thiếu đối với cơ thể để đảm bảo duy trì sự hoạt động bình thường của não bộ đặc biệt là các nơ-ron thần kinh:

+ GABA đóng vai trò chính trong việc giảm bớt sự hoạt động của các nơ-ron thần kinh và ức chế sự lan truyền của các tế bào dẫn truyền. Cùng với niacinamide va inositol, GABA ngăn căn cản các truyền đẫn căng thẳng và bất an đến vung thần kinh trung ương bằng việc chiếm giữ các vùng tiếp nhận tin các tế bào này, khống chế các vùng tiếp nhận tin. (Vì thế, GABA giúp cho cơ thể được thư giãn, an thần).
+ GABA ngăn cản sự hoạt động thái quá của những nơ-ron thần kinh nhất định tại hệ thống thần kinh trung ương để tăng cường cảm giác thư thái trong hệ thần kinh. Chất ức chế dẫn truyền này thường được biết đến như một body’s natural tranquiliser (liều thuốc an thần tự nhiên do cơ thể tự sản sinh) giúp thư giãn thần kinh và có ngủ ngon.

– Hàm lượng chất GABA trong 1kg gạo thực dưỡng Vibigaba: 120 – 200 mg

3.Chất GABA và sức khỏe con người

Hình cắt mô phỏng não bộ con người

– Giúp có giấc ngủ ngon và sâu hơn: Bằng việc giảm bớt trạng thái căng thẳng, bất an, GABA giúp an thần trong đó bao gồm cả ngủ ngon.

– Mất tự chủ tạm thời: Có mối quan hệ giữa việc thiếu GABA và hiện tượng mất tự chủ hành vi của một số bệnh nhân. Trong những trường hơp này, bổ sung thêm GABA có thể ngăn ngừa sự vô hiệu hóa hoạt động các tế bào thần kinh tại não bộ, tránh khỏi sự mất tự chủ của bệnh nhân.

– Đau nhức kéo dài (kinh niên): Stress – tình trạng tâm lý căng thẳng có thể làm gia tăng sự đau nhức. Như một chất dẫn tự nhiên có chức năng giảm stress, GABA có thể giảm bớt tình trạng đau nhức kéo dài khi giảm các dấu hiệu lo lắng có liên quan đến đau nhức giúp cho chúng ta bớt cảm giác về sự đau nhức đó.

– ADHD – Rối loạn tăng động thiếu chú ý: GABA cũng được xem là có hiệu quả trong việc điều trị hiện tượng rối loạn tăng động thiếu chú ý (ADHD): Một hiện tượng bệnh lý đang có chiều hướng gia tăng trong trẻ em hiện nay.

– Trầm cảm: Có chứng cứ cho rằng GABA làm suy giảm bệnh này.

– Hoảng loạn: Thiếu hụt GABA được xem là một tronng các nguyên nhân gây ra hiện tượng hoảng loạn vì việc sử dụng các loại thuốc an thần có thể lam giảm lượng GABA trong cơ thể.

– Trạng thái tâm lý trước thời kỳ kinh nguyệt (PMS-premenstrual syndrome):GABA cũng được coi là có thể điều trị được PMS đối với phụ nữ.

– Làm đẹp da: GABA làm thư giãn cơ bắp và làm ngừng sự chuyển động của các cơ mặt nhờ đó phụ nữ có thể dễ dàng thoa những loại kem ở đuôi mắt, đường nếp nhăn ở trán hoặc khóe ngoài môi (làm chúng có hiệu quả cả ngày lẫn đêm).

4.Các nhóm có nguy cao về thiếu hụt GABA:

– Nhóm sử dụng chế độ ăn ít protein

– Ăn kiêng/ ăn chay: do hàm lượng protein cung cấp không đầy đủ

Người viết: Kỹ sư Phan Thành Hiếu (http://phanthanhhieu82.wordpress.com)
Trong bài viết có tham khảo các trang web khoa học dược phẩm, hóa học và y học thần kinh.