Tờ Independent đăng một bài báo có tựa đề “Nước Anh chỉ còn 100 vụ mùa còn lại trong đất nông nghiệp khi các nhà khoa học cảnh báo về sự gia tăng ‘khủng hoảng nông nghiệp’ “. Cả chúng tôi cũng ý thức được tại sao nước Anh (và các quốc gia khác), đất đai đang trở nên rất cạn kiệt (nếu không, xin vui lòng xem ở đây và ở đây), và cùng với phương Tây thế giới đang đứng trên bờ vực liên quan đến nguồn cung cấp lương thực, đó là điên rồ khi chúng ta lặp lại những sai lầm tương tự trên các vùng đất lành ở nơi khác.

Tuy nhiên, đó lại là chính xác những gì chúng ta đang làm – được tài trợ bởi ‘sự đầu tư’ và ‘cơ chế bù đắp’ trao quyền cho những kẻ giàu, đứng sau bức màn không liên quan, để bòn rút và hủy hoại một cách hiệu quả hơn bao giờ hết. Các hình thức khai thác nông nghiệp làm suy kiệt đất và sức khỏe ở miền Bắc đang được tích cực, mạnh mẽ và nhanh chóng áp dụng cho nguồn đất sống quý giá ở châu Phi và nhiều nơi khác – và trong rất nhiều trường hợp, cùng lúc cũng đang biến dân cư nghèo của những vùng đất này thành nông nô. Sự hợp lý – và nhân đạo – và điều cần làm, là để thực hiện một quá trình chuyển đổi nhanh chóng sang các loại nông nghiệp mà chúng tôi liên tục viết về nó… Gieo cây trồng của mình nuôi con người, và hỗ trợ người trồng trọt địa phương của mình, bạn sẽ không thể góp phần vào việc làm điên rồ sinh học đến không tưởng và vô nhân đạo này.

Hoàn cảnh của cư dân bản địa Sengwer ở Kenya cho thấy sự ‘bù đắp các bon’ đang trao quyền cho các tập đoàn để tái thuộc địa đất nước này.

Ở Việt Nam, công cuộc cải cách kinh tế đã mang lại nhưng thành tựu đáng kể về lúa gạo, cao su, cà phê, tôm cá… Nhưng sự bất công và trói buộc đã không mang lại giàu có thịnh vượng cho đa số người dân. Thay vì chỉ ra chính xác nguyên nhân, các “tinh hoa” đất nước trong khi điên cuồng gào rú về lạc hậu, về năng suất… lại bợ đỡ các tổ chức quốc tế như thể nhà từ thiện hay đấng tiên tri, để đẩy đất nước vào trói buộc hơn nữa, bất công hơn nữa!

Giữa các năm 2000-2010, tổng cộng 500 triệu héc ta đất châu Á, châu Phi, Mỹ Latinh và Ca-ri-be đã bị mua hoặc dàn xếp theo thỏa thuận bởi môi giới đại diện cho chính phủ nước ngoài hay các tập đoàn xuyên quốc gia.

Nhiều mua bán như vậy trùng khớp với việc gia tăng trồng trọt hay cây nhiên liệu sinh học để xuất khẩu sang các nước giàu, đã phát triển – với hậu quả là nông dân sản xuất nhỏ bị đẩy ra khỏi mảnh đất của họ và mất đi sinh kế, trong khi các cộng đồng địa phương bị đói.

Sự tích tụ quyền sở hữu đất nông nghiệp thế giới vào tay của các nhà đầu tư và các tập đoàn hùng mạnh đang gia tăng nhanh chóng, nó được thúc đẩy bởi sự khan hiếm tài nguyên và do đó, làm tăng giá cả. Theo một báo cáo mới của tổ chức quyền đất đai Grain – Mỹ:

Nhu cầu mạnh của ngành công nghiệp lương thực và năng lượng đang dịch chuyển đất nông nghiệp và nguồn nước từ trực tiếp sản xuất lương thực bản địa sang sản xuất các sản phẩm chế biến công nghiệp.

Các yếu tố ít được biết đến, tuy nhiên, bao gồm cả ‘bảo tồn’ và ‘bù đắp các bon.”

Ở tây Kenya, như Chương trình rừng dân chúng của Anh (Forest Peoples Programme -FPP) báo cáo, hơn một ngàn ngôi nhà đã bị đốt cháy bởi Cơ quan Lâm nghiệp Kenya thuộc chính phủ (Kenya Forest Service – KFS) để xua đuổi một cách bạo lực 15.000 dân bản địa lành mạnh Sengwer ra khỏi mảnh đất tổ tiên của họ trong rừng Embobut và Cherangany.

Kể từ 2007, chính phủ Kenya đã liên tục đe dọa trục xuất cộng đồng Sengwer trong rừng Embobut. Hạn chót cho các cư dân rời khỏi khu rừng hết hạn vào đầu tháng 1đã kích động cơn bạo loạn lớn nhất gần đây. Lý do của việc trục xuất là dân bản địa Sengwer – bị dán nhãn nhầm lẫn thành ‘kẻ chiếm đất’ và phải chịu trách nhiệm cho sự gia tăng mất rừng.

Ở nơi nào đó trong rừng Elgon của Kenya, tuy nhiên, theo hồ sơ của KFS lại tiết lộ một câu chuyện phức tạp hơn. Năm 2010, bộ tộc bản địa Ogiek bị ban bố 1 thời hạn để di rời dưới cái tên để bảo tồn rừng và tái trồng rừng. Vào tháng 2, Survival International báo cáo rằng, giống như người Sengwer, dân Ogiek tiếp tục bị xua đuổi bạo lực ra khỏi nhà của họ bởi vi phạm lệnh của tòa án, với các báo cáo của quan chức chính phủ và những kẻ ủng hộ tịch thu đất đai của họ.

Trong khi nạn phá rừng là chắc chắn có sự liên quan đến các hoạt động của cộng đồng dân cư nghèo, thì cách tiếp cận của chính phủ Kenya cho thấy sự thiên vị về phía quyền lợi kẻ được giao đất. Ngoài ra, đối với cộng đồng bản địa, các khu rừng cũng là kế sinh nhai của hàng ngàn dân trồng chè, khai thác gỗ, và người thuê đất.

Theo một báo cáo nội bộ của Liên minh Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (International Union for Conservation of Nature – IUCN) năm 2000, rà soát chương trình bảo tồn quốc tế tài trợ cho chính phủ Kenya thì “rừng Elgon không được quản lý một cách bền vững”. Báo cáo đã nêu ra “khai thác không bền vững của cả rừng và trồng trọt ở Elgon”, thói quen coi thường “các quy định và thủ tục quản lý đúng đắn”, “tỷ lệ khai thác rừng” vượt xa “tỷ lệ tái trồng rừng”, thiếu sự giám sát kiểm soát đối với “các hoạt động khai thác rừng được cấp phép bởi Cục Lâm nghiệp” , và hậu quả làm “mất mát lớn tài nguyên rừng”.

Phê phán của IUCN cũng ám chỉ đến vai trò quan hệ chính phủ Kenya với RaiPly Ltd, một công ty Kenya liên quan đến sản xuất các sản phẩm gỗ: Người ta không biết tại sao hoặc làm thế nào RaiPly lại nhận được giấy phép để thu hoạch các loài lâm sinh bản địa, do đó phá vỡ lệnh cấm khai thác rừng bản địa.

Hồ sơ chính thức của quốc hội Kenya từ tháng 5 năm 1999 cho thấy các đại diện chính trị của Kenya đã quan tâm đến những vấn đề này một thời gian. Một câu hỏi đặt ra với trợ lý Bộ trưởng Kenya về tài nguyên thiên nhiên, Peter Lengees, bởi một nghị sĩ Kenya đã chỉ ra rằng “cây rừng đang bị chặt ở Elgon, “đe dọa lưu vực sông” từ cả hai phía. Các quan chức chính quyền địa phương, vị này cáo buộc,” đã được chia khu vực giữa hai con sông này” và hiện nay “đang khô cạn”.

Ông trợ lý Lengees từ chối bất kỳ hiểu biết nào về điều này, khiến có thêm câu hỏi từ nhà chính trị George Karten, nói rằng “xe tải từ công ty Raiply” đã chở gỗ tếch có giá trị cao từ rừng Elgon. “Và tôi muốn nói thêm rằng cơ quan cấp cao nhất ở đất nước này có cổ phần trong RaiPly”. Lengees lặp lại lời từ chối nhưng cũng thừa nhận RaiPly được “cấp phép chặt cây ở một số khu rừng Kenya”.

Hiện tại, RaiPly là một trong số các công ty lớn được miễn lệnh cấm một phần của chính phủ về khai thác gỗ. Một cách hiệu quả, chính phủ đang cho phép các công ty khai thác gỗ mạnh mẽ, đẩy nhanh việc phá rừng để nâng đỡ nền kinh tế Kenya trong khi đàn áp có hệ thống cộng đồng dân cư bản địa, những người tác động đến môi trường tương đối không đáng kể.

Hoàn cảnh hủy hoại cư dân bản địa Kenya là triệu chứng của cách tiếp cận hoàn chỉnh về bảo tồn trong một bộ phận các tổ chức quốc tế.

Chương trình Quản trị Tài nguyên (Natural Resource Management Programme – NRMP) của WB với chính phủ Kenya, được ra mắt năm 2007, đã tham gia tài trợ cho các dự án ở Cherangany nằm dưới dự án Giảm phá rừng và suy thoái rừng của LHQ (REDD), bao gồm cả “các hoạt động tài trợ thiện ý cho REDD +” một số trong đó bắt đầu tháng 5 năm 2013.

Theo kế hoạch của REDD các công ty thuộc các nước đã phát triển tập trung “tín dụng carbon” để đầu tư vào việc giảm lượng khí thải từ đất lâm nghiệp. Khoản tín dụng này xuất hiện trở lại trong bảng cân đối của công ty như khoản giảm khí thải carbon. Trong thực tế , tuy nhiên, phần lớn các dự án REDD cho phép các công ty gia tăng ô nhiễmkhi thu mua đất đai và các nguồn tài nguyên ở các nước đang phát triển với giá hời.

Một báo cáo tóm tắt FPP về vai trò của WB, theo đó áp dụng NRMP – giám sát bởi cùng một lực lượng KFS tiến hành chiến dịch tiêu thổ ở Cherangany – là vi phạm chính sách an toàn hoạt động của chủ WB. Khiếu nại chính thức của dân Sengwer với nhà băng vào tháng 1/2013 cáo buộc vi phạm nhân quyền của quân đội Kenya là “kết quả trực tiếp” của chương trình WB tài trợ:

“Một ví dụ về tác hại của dự án là nó đã thay đổi biên giới của các khu bảo tồn rừng Cherangany”, theo bản báo cáo tóm tắt, “như khi các gia đình người Sengwer, không có bất kỳ thông báo hay được hỏi ý kiến nào, thấy mình ở bên trong khu bảo tồn rừng và do đó tự động là đối tượng bị lực lượng KFS truy đuổi, bị trục xuất một cách có hiệu quả dưới sự tài trợ của WB. Các vụ trục suất thường được thực hiện bằng cách đốt trụi nhà cửa và các kho chứa lương thực trong các năm 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 và 2013.”

Ảnh: lực lượng vũ trang đến trục xuất dân cư bản địa

Ảnh: Nhà cửa của người Sengwer bị đốt trụi, buộc họ phải di cư

Tuyên bố vào tháng 2/2013, WB chối bỏ bất cứ mối liên hệ nào giữa chương trình của mình và xua đổi cư dân bạo lực, thậm chí còn đề nghị chính phủ Kenya:

… để chia sẻ kinh nghiệm tái định cư phù hợp với chính sách an toàn của nó. Có cáctìm kiếm cải thiện hoặc khôi phục lại mức sống của người dân bị ảnh hưởng bởi tái định cư không tự nguyện.

Một lá thư gửi WB vào tháng 3 từ REDD ở châu Phi – một nhóm các tổ chức xã hội dân sự châu Phi – có chữ ký của hơn 60 tổ chức NGO cáo buộc WB rằng, những lời lẽ bên trên là: vừa thừa nhận mình đồng lõa trong việc dân Sengwer phải di dời bắt buộc, vừa thông đồng với chính phủ Kenya để che đậy tội ác diệt chủng văn hóa”.

Vừa đóng vai “nhà tài chính tín dụng carbon vừa là nhà môi giới”, WB đã “trợ giúp và tiếp tay cho việc di dời bắt buộc cả một dân tộc thiểu số thông qua kế hoạch quản lý tài nguyên thiên nhiên (NRMP) trong đó bao gồm REDD”, bức thư viết.

Khiếu kiện của dân cư Sengwer hiện đang bị điều tra bởi Ban thanh tra WB. Mặc dù báo cáo đã hoàn thành, một phát ngôn viên của WB là Phil Hay, nói rằng nó sẽ không được xem xét bởi Hội đồng quản trị cho đến tháng 8 hoặc 9/2013.

“WB không liên quan đến việc giải tỏa và không hỗ trợ hoặc tài trợ tái định cư ở các khu vực rừng thuộc Dự án Quản lý tài nguyên thiên nhiên (NMRP) hiện đã chấm dứt”, Hay nói. “Tuy nhiên, chúng tôi cũng không phải là người ngoài. Chúng tôi đã quan tâm đến cách thức giải tỏa đã được vận dụng và đã liên lạc thường xuyên với chính phủ Kenya. “

Đáng chú ý, sự quan tâm tự khai ra của WB ở đây là “cách xua đuổi đã được vận dụng”, không phải là xua đuổi được thực hiện trên hàng đầu.

Chỉ trích báo cáo mới của Sáng kiến Quyền và Tài nguyên (RRI) có trụ sở tại Washington DC do đó cảnh báo rằng cách tiếp cận của WB và Liên Hợp Quốc đối với REDD là mở đường cho “sự chiếm đoạt các bon” quy mô lớn của các chính phủ nước ngoài và các nhà đầu tư, đẩy rủi ro vào quyền sử dụng đất, sinh kế và cuộc sống của các cộng đồng bản địa.

Báo cáo khảo sát 23 quốc gia thu nhập thấp và trung bình ở Mỹ Latin, châu Á và châu Phi, chiếm đến 66% diện tích rừng của các nước đang phát triển, đã kết luận rằng REDD đã không thiết lập luật lệ hoặc các cơ chế, mà theo đó người dân bản địa và cộng đồng địa phương có thể có được lợi nhuận từ carbon trong rừng mà họ cư ngụ.

“Quyền của họ đối với rừng của họ có thể là ít ỏi và xa vời, nhưng quyền của họ đối với các bon trong rừng lại còn là không hề tồn tại”, Arvind Khare, giám đốc điều hành RRI cho biết.

Tại các cuộc đàm phán khí hậu của Liên Hợp Quốc tại Warsaw vào tháng 11 năm 2013, các đại diện đã đạt được một thỏa thuận rằng sẽ cho phép REDD tiếp tục để thực hiện, tuy nhiên, câu hỏi xung quanh việc ai kiểm soát và ai được hưởng lợi từ giá trị các bon mới, được tìm thấy trong rừng đã bị bỏ ngoài.

Thay vào đó, cách tiếp cận của Quỹ các bon WB để xác định quyền các bon đã bị chỉ trích rộng rãi bởi các nhóm xã hội dân sự, tạo ra xung đột giữa các quyền tài sản mới dựa trên carbon, qui định hiện hành và quyền bảo tồn của cộng đồng địa phương. Việc thiếu các biện pháp và sự bảo vệ rõ ràng đã mở ra một cơ hội chưa từng có cho các doanh nghiệp và chính phủ lấn chiếm đất.

Tony La Vina, hiệu trưởng của trường chính phủ Ateneo, chủ tọa các cuộc đàm phán liên chính phủ REDD tại hội nghị khí hậu tại Copenhagen và Durban, cho biết: “Thị trường carbon, khi đã thiết lập và vận hành, cần phải hỗ trợ cho dân cư sống ở đó quản lý rừng, và không tạo ra cho chính phủ các quốc gia thêm một công cụ để xua đuổi công dân của họ ra khỏi nguồn tài nguyên thiên nhiên mà họ đã chăm sóc và phụ thuộc vào nhiều thế hệ”.

Bài của Dr. Nafeez Ahmed, chuyển dịch bởi 3t333.blogspot.com

Đọc thêm: