Thuốc thanh nhiệt có các loại như sau: thanh nhiệt tả hoả, thanh nhiệt lương huyết, thanh nhiệt tháo thấp, thanh nhiệt giải độc.
Để ứng dụng chữa sớm một số bệnh đơn giản ngay tại nhà khi bệnh mới mắc, chúng tôi giới thiệu một số vị thuốc Nam thanh nhiệt sau đây:
Chi tử (quả dành dành): bộ phận dùng là quả, lá. Quả chín màu vàng đỏ, chứa nhiều hạt. Công dụng: tả nhiệt trừ phiền, tiết nhiệt lợi tiểu, lương huyết chỉ huyết, đụng dập chấn thương.
Một số phương thuốc có chi tử:
- Chi tử 6g, đậu sị 12g sắc uống ngày 2 lần, để chữa nhiệt uất ở ngực hoành, bồn chồn không ngủ.
- Chi tử sao đen 6g, cỏ nhọ nồi sao đen 12g, tinh tre (nõn tre) 6g, thanh bì 6g. Sắc uống ngày 2 lần, để chữa nôn ra máu, can hoả phạm vị.
- Nếu bị đụng dập chấn thương, máu tụ sưng đau, bỏng lửa, bỏng nước. Dùng lá chi tử tươi đắp nơi sưng đau, quả tươi giã trộn với lòng trắng trứng gà đắp ngoài. Lá tươi đắp để chữa đau mắt đỏ.
 |
Trúc diệp (lá tre), trúc diệp tâm (nõn tre) có tác dụng thanh nhiệt, chữa bệnh nhiệt có phiền khát, sinh tân chỉ khát, chữa ngoại cảm phong nhiệt, thanh tâm, thông khiếu, đái ít đái đỏ, loét ở miệng do nhiệt. Thấu chẩn giải biểu chữa sởi thời kỳ sởi mọc.
Các phương thuốc có trúc diệp (lá tre, nõn tre):
- Trúc diệp 20g, kim ngân hoa 16g, sài đất 16g, sa sâm 12g, cát căn (củ sắn dây) 12g, mạch môn 12g, cam thảo đất 12g để thanh tả phế nhiệt, thấu chẩn giải biểu, chữa sởi thời kỳ sởi mọc.
- Sinh địa 20g, cam thảo 6g, cỏ nhọ nồi 20g, mộc thông 16g, trúc diệp (lá tre) 20g để thanh nhiệt, lợi tiểu, chữa nhiệt lâm.
Bồ công anh (hoàng hoa địa đinh, diếp hoang, diếp trời, diếp dại, mũi mác). Bộ phận dùng: cả cây lẫn rễ, có vị đắng, ngọt, hàn vào kinh can, kinh vị. Công dụng thanh nhiệt giải độc, thường dùng để chữa đinh độc, viêm vú, đau mắt đỏ, hoàng đản, chữa mụn nhọt chốc lở…
 Bồ công anh.
|
Các phương thuốc có bồ công anh:
- Bồ công anh tươi 20 – 40g, sắc uống chữa sưng vú, đinh độc. Hoặc giã nát cho vào một ít muối đắp vào chỗ bị viêm tấy.
- Bồ công anh 15g, sài đất 10g, cam thảo đất 2g, ké đầu ngựa 10g, kim ngân hoa 5g làm chè uống để chữa mụn nhọt, chốc lở.
Dấp cá, lá dấp (ngư tinh thảo). Bộ phận dùng toàn thảo, hoặc chỉ dùng lá. Tính vị cay, hơi hàn, vào kinh phế. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, lợi tiểu thông lâm, tiêu mụn nhọt, ho có đờm đặc, cầm máu…
Các phương thuốc có lá dấp cá:
- Lá dấp cá giã nát trộn với một ít muối đắp tại chỗ để chữa mụn nhọt.
- Lá dấp cá 10g, bồ công anh 12g, liên kiều 12g, dã cúc hoa 12g để chữa phế nhiệt, ho có đờm.
- Lá dấp cá 10g, xa tiền tử (cây mã đề) 12g, để lợi niệu thông lâm.
- Lá dấp cá 20g giã nát đắp tại chỗ để cầm máu (chảy máu do trĩ nội, trĩ ngoại).
- Dấp cá 2kg, bạch cập 1kg. Tất cả sấy khô tán bột, ngày uống 6 – 12g để cầm máu trĩ.
Để sử dụng có hiệu quả thuốc thanh nhiệt, cần có chẩn đoán chính xác về nguyên nhân gây bệnh, vị trí bệnh ở phần khí hay phần huyết là thực nhiệt hay hư nhiệt. Do thuốc thanh nhiệt có tính hàn nên khi dùng phải cẩn thận cho những người có dương khí bất túc, tỳ vị hư nhược, ăn kém, đi ngoài phân lỏng. Khi thuốc đã phát huy tác dụng, có hiệu quả chữa bệnh thì nên dừng sớm vì tác dụng công của thuốc mạnh, dễ làm tổn thương chính khí. Đối với thuốc thanh nhiệt tả hoả có tác dụng thanh nhiệt cao, có tính hàn có tác dụng tả hoả mạnh chủ yếu để thanh nhiệt ở phần khí với các triệu chứng sốt cao, khát, mê sảng, rêu lưỡi vàng khô, mạch hồng đại. Khi dùng cũng phải cẩn thận để phát huy hiệu quả của thuốc, đảm bảo sức khoẻ cho mọi người trong mùa hè.
BSCKI. Nguyễn Hữu Cường
(theo suckhoedoisong)